Η μουσουλμανική εκδοχή για τους πρωτόπλαστους

Η πλατωνική θεωρία για τον χρόνο

Ο πρώτος Έλληνας διανοητής που παρουσίασε μια εμπεριστατωμένη θεωρία για τον χρόνο ήταν ο Πλάτων. Κατ’ αυτόν, ορισμένα “πράγματα” που σχετίζονται με τον χρόνο βρίσκονται σε στενή σχέση με ότι βρίσκεται στη διαδικασία του γίγνεσθαι. Όπως παρατήρησε με οξύνοια ο F. M.Cornford, είμαστε πρόθυμοι να μιλήσουμε για το γίγνεσθαι ως κάτι που εξελίσσεται στον χρόνο και στο χώρο. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Πλάτωνα. Κατ’ αυτόν, τα δύο αυτά πράγματα πρέπει να καταταχθούν σε διαφορετικά επίπεδα. Ο χρόνος περιλαμβάνεται στα θεία πράγματα, τα οποία είναι αμετάβλητα. Είναι ένα χαρακτηριστικό της παγκόσμιας τάξης και όχι ένα προϋπάρχον πλαίσιο. Ωστόσο, τα “μέρη του χρόνου” συνδέονται με πράγματα που υπόκεινται σε γένεση και σε θάνατο.

Για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Πλάτωνα, προτού υπάρξουν τα επουράνια, δεν υπήρχαν χρονικές περιστάσεις, όπως οι ημέρες και οι νύχτες, οι μήνες και τα χρόνια. Από τεχνική άποψη, αυτά είναι “μέρη του χρόνου” (Τίμαιος, 37e4), αλλά, παρότι είναι “μέρη” του χρόνου, δεν είναι χρόνος με την αυστηρότερη έννοια. Μας λέει ακόμη ότι “το ήταν” (το ην) και “το θα είναι” (το έσται) είναι “είδη του χρόνου” που έχουν γεννηθεί (Τίμαιος, 37e3). Τόσο “το ήταν” όσο και το “το θα είναι” (όχι “το είναι”) είναι ορθό να αποδίδονται στο γίγνεσθαι, το οποίο εξελίσσεται στον χρόνο, ενώ δεν είναι ορθό να αποδίδονται στο αιώνιο ον (αίδιος ουσία). “Το είναι” είναι ορθό να αποδίδεται μόνο στο πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο το σύμπαν (και ο χρόνος) έχει γεννηθεί. Ουσιαστικά, μόνο η αιώνια πραγματικότητα (το πρότυπο) “είναι”. Με άλλα λόγια, ο χρόνος έχει σχέση με ότι βρίσκεται στη διαδικασία της γένεσης, εφόσον “το ήταν” και “το θα είναι” (τα οποία είναι “πραγματωμένα είδη του χρόνου”: χρόνου γεγονότα είδη, Τίμαιος, 37e4) αναφέρονται σε κινήσεις ή αλλαγές. Όμως ο ίδιος χρόνος ανήκει σε άλλο επίπεδο πραγματικότητας: στο επίπεδο που συνδέονται με “αυτό που πάντα υπάρχει”. Αυτό που φαίνεται να προτείνει ο Πλάτων είναι ότι το σύμπαν μας (μαζί με τις κινήσεις και τις μεταβολές του) και ο χρόνος (ή μάλλον, μερικά μέρη του) βρίσκονται μαζί και σε κάποιο βαθμό, αλληλοεξαρτώνται.  

Στην πραγματικότητα, αυτό είναι το τελευταίο σκέλος της επιχειρηματολογίας με την οποία ο Πλάτων εξηγεί την καταγωγή του κόσμου ή του σύμπαντος (κόσμος, ουρανός). Όπως είναι πολύ γνωστό, ο Πλάτων προτείνει την πιθανότητα το σύμπαν να έχει δημιουργηθεί ή κατασκευαστεί από έναν δημιουργό, δηλαδή έναν τεχνίτη που λειτουργεί ορθολογικά, βάζοντας τάξη στα υλικά συστατικά, που υποτίθεται ότι είναι ανοργάνωτα. Ο μύθος της δημιουργίας αρχίζει στο χωρίο 27d5 του Τίμαιου, όπου ο Πλάτων κάνει τη βασική του οντολογική διάκριση: από τη μια μεριά αυτό που πάντοτε υπάρχει και δεν έχει γένεση, και από την άλλη αυτό που γίνεται (γιγνόμενον), αλλά ποτέ δεν είναι (ή υπάρχει) με την αυστηρή έννοια του όρου. Το πρώτο συλλαμβάνεται ή είναι κατανοητό από τη νόηση (νόησις), η οποία εμπεριέχει μια λογική εξήγηση (λόγος). Το δεύτερο είναι αντικείμενο της γνώμης (δοξαστόν) και το σχετικό όργανο είναι η γνώμη (δόξα), η οποία συνοδεύεται από την αντίληψη δια των αισθήσεων (αίσθησις), που, με τη σειρά της, στερείται λογικής εξήγησης. Το γιγνόμενον υπόκειται σε γένεση, καθώς και σε θάνατο, αλλά ποτέ δεν παραμένει σταθερό, δηλαδή ποτέ δεν “είναι” (υπάρχει). Πρόκειται, τηρουμένων των αναλογιών, για τη γνωστή διάκριση του Πλάτωνα ανάμεσα στα αισθητά πράγματα και σε Ιδέες, όπου φυσικά οι Ιδέες είναι αυτό που πραγματικά υπάρχει και ούτε γεννάται ούτε πεθαίνει[1].

Μετά απ’ αυτό, ο Πλάτων διατυπώνει μια θεμελιώδη φιλοσοφική αρχή την οποία έκτοτε χρησιμοποίησαν πολλοί άλλοι φιλόσοφοι: ό,τι γεννάται πρέπει αναγκαστικά να γεννάται με την επενέργεια κάποιου αιτίου (Τίμαιος, 28a4-5)[2]. Αν έχουν έτσι τα πράγματα, πρέπει να αναρωτηθούμε κατά πόσο το σύμπαν (ουρανός) ή η παγκόσμια τάξη (κόσμος) (i) υπήρξε ανέκαθεν ή (ii) γεννήθηκε. Η εναλλακτική λύση (i) απορρίπτεται, γιατί το σύμπαν είναι ορατό και απτό, και ό,τι είναι ταυτόχρονα ορατό και απτό και έχει μια σωματική διάσταση συλλαμβάνεται από τη γνώμη, η οποία συνεπάγεται και την αίσθηση. Τα αισθητά όμως πράγματα υπόκεινται σε γένεση και θάνατο. Επομένως, το σύμπαν (ή αυτή η “παγκόσμια τάξη”) πρέπει να έχει γεννηθεί (Τίμαιος, 28b-c).

Αν όμως ο κόσμος είναι δημιούργημα, βάσει της αρχής ότι οτιδήποτε γεννάται πρέπει να γεννάται με την επενέργεια κάποιου αιτίου, πρέπει να υπάρχει κάποιος δημιουργός του. Ο Πλάτων λέει ότι αυτός ο κόσμος (που είναι ο πιο όμορφος) είναι ένα έργο τέχνης, πλασμένος από τον τεχνίτη (δημιουργός) που δουλεύει με βάση ένα αναλλοίωτο πρότυπο, το οποίο και συλλαμβάνεται μέσω μιας λογικής εκτίμησης[3]. Για τον λόγο αυτό, συνεχίζει τον συλλογισμό του ο Πλάτων, ο κόσμος αυτός πρέπει να είναι ένα είδωλο (εικών) κάποιου πράγματος. Στην πραγματικότητα, εφόσον ο κόσμος αυτός έχει έναν αριθμό αισθητών ιδιοτήτων (ουσιαστικά είναι αισθητό αντικείμενο) δεν είναι μια σταθερή πραγματικότητα. Γι’ αυτό και μπορούμε μόνο αναφερόμαστε σ’ αυτόν χρησιμοποιώντας την εικοτολογία (εικότα λόγον, Τίμαιος 30b7˙ βλ. επίσης εικότα μύθον, 29d2), έναν λόγο δηλαδή ο οποίος δεν είναι ακριβής από επιστημονική άποψη. Όμως αυτό που έχει αποφασιστική σημασία στην ερμηνεία αυτή είναι το γεγονός ότι ο δημιουργός αυτού του σύμπαντος είναι ένα πραγματικό αίτιο της παγκόσμιας τάξης. Είναι το “άριστο αίτιο” (ο άριστος των αιτίων, 29a5), αυτός που δημιουργεί το σύμπαν αυτό όχι εκ του μηδενός, αλλά από κάποια προϋπάρχουσα αταξία, ακολουθώντας το αιώνιο πρότυπο, την ομορφιά του οποίου πασχίζει να μιμηθεί στο δημιούργημά του: σ’ αυτό το σύμπαν, το πιο όμορφο πράγμα από όσα έχουν γίνει (Τίμαιος, 28ab, 29a, 30a)[4]. […]

Ας επιστρέψουμε τώρα στο ζήτημα του χρόνου. Θέλω να εστιασθούμε στις σχέσεις που έχει η υποτιθέμενη δημιουργία του σύμπαντος με τον χρόνο, ώστε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα αφ’ ενός τον ορθώς διάσημο ορισμό του χρόνου του Πλάτωνα και αφ’ ετέρου τις συνδέσεις ανάμεσα στο σύμπαν και τον χρόνο στη συνολική κοσμολογική ερμηνεία που βρίσκεται στον Τίμαιο. Μια τέτοια δημιουργία θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι θα έπρεπε να λάβει χώρα με κάποια χρονική ακολουθία. Το θέμα αυτό έχει αντικείμενο έντονων συζητήσεων ήδη από την αρχαιότητα. […]

Αν το σύμπαν έχει γεννηθεί, τότε και ο χρόνος θα πρέπει να έχει γεννηθεί. «Ο χρόνος, λοιπόν», λέει ο Πλάτων, «γεννήθηκε μαζί με το σύμπαν, ώστε, αφού γεννήθηκαν μαζί, μαζί και θα καταλυθούν, αν ποτέ συμβεί μια τέτοια κατάλυση» (Τίμαιος, 38b6-7). 

Nicolas Poussin - Helios and Phaeton with Saturn and the Four Seasons 

(c. 1635). Ο Φαέθων, γονατιστός, ζητεί από τον πατέρα του, τον Ήλιο-

Απόλλωνα (κάτω από το χρυσό ουράνιο τόξο) να του δανείσει το άρμα 

του. Γύρω τους διακρίνονται οι προσωποποιήσεις των Τεσσάρων Εποχών 

(δύο ανδρικές και δύο γυναικείες μορφές). Ο πτερωτός γηραιός Χρόνος 

(αριστερά) κατατρώγει κάποιο αντικείμενο. 

Ίσως κάποιος θα διερωτηθεί αν ο δημιουργός βρίσκεται εντός του χρόνου. Μου φαίνεται ότι η πιο εύλογη απάντηση είναι “όχι”, αφού, όπως ο Πλάτων μας υπενθυμίζει συνεχώς, ο δημιουργός είναι το αίτιο (ή το “άριστον αίτιον”) του σύμπαντος. Όμως αν ο δημιουργός είναι το αίτιο αυτό του σύμπαντος και ο χρόνος γεννήθηκε μαζί με το σύμπαν, τότε ο δημιουργός βρίσκεται “εκτός χρόνου”, επειδή, εφόσον αυτός είναι το αίτιο, προηγείται αυτού που προκαλεί (η δε προτεραιότητα του, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει, είναι τόσο χρονική όσο και οντολογική και, επομένως η “ύπαρξη” του δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί χρονική). Πιστεύω ότι είναι βολικό να αποφύγουμε την “κυριολεκτική ερμηνεία” του μύθου της δημιουργίας, γιατί διαφορετικά θα πρέπει να αντιμετωπίσουν άλυτα αινίγματα[5]. Για να συγκεφαλαιώσουμε, ο δημιουργός δεν βρίσκεται εντός του χρόνου, με τον τρόπο που βρίσκονται μέσα σ’ αυτόν τα συγκεκριμένα αντικείμενα της φαινομενικής εμπειρίας μας. Στην πραγματικότητα, ο δημιουργός δεν μπορεί να ταυτισθεί με οποιοδήποτε αντικείμενο του αισθητού μας κόσμου και επομένως δεν μπορεί να επιδέχεται τις μεταβολές που υφίσταται τα επιμέρους μέσα στο χρόνο, ή μάλλον, στην πορεία τους μέσα από διάφορα μέρη του χρόνου.

Ας εξετάσουμε τώρα προσεκτικά τον περίφημο ορισμό του χρόνου από τον Πλάτωνα:

«Όταν ο Πατέρας που γέννησε το σύμπαν το είδε να κινείται και να είναι ζωντανό, σαν άγαλμα δημιουργημένο για τους αιώνιους θεούς, χάρηκε και, ευχαριστημένος, αποφάσισε να το επεξεργασθεί, ώστε να γίνει ακόμη πιο όμοιο προς το πρότυπο. Επειδή, λοιπόν, το πρότυπο συνέβαινε να είναι κάτι αιωνίως ζωντανό, προσπάθησε και αυτό [το σύμπαν] να το αποπερατώσει, κατά το δυνατόν, ώστε να γίνει τέτοιο. Καθώς όμως συνέβη το πρότυπο να είναι από τη φύση ζωντανό και αιώνιο, το γνώρισμα της αιωνιότητας δεν ήταν βέβαια δυνατόν να το μεταφέρει αυτούσιο στο δημιούργημα. Σκέφτηκε, λοιπόν, να φτιάξει ένα κινητό είδωλο της αιωνιότητας και, ενόσω έβαλε τάξη στο σύμπαν, κατασκεύασε ένα αιώνιο είδωλο της ενιαίας αιωνιότητας, που κινείται σύμφωνα με τους νόμους των αριθμών, αυτό δηλαδή που εμείς ονομάζουμε χρόνο» (Τίμαιος, 37c6-d7).

Τώρα θα πρέπει να έχει γίνει σαφέστερο γιατί ο χρόνος δεν είναι ακριβώς το ίδιο με τη “χρονική διαδικασία” που υφίστανται τα αισθητά πράγματα. Όπως είπαμε πιο πάνω, ο χρόνος ανήκει κυρίως στη σφαίρα της νόησης, αλλά, στον βαθμό που ο χρόνος είναι ένα “κινητό είδωλο”, πρέπει να έχει κάποιες σχέσεις και με την περιοχή της αίσθησης. Ο χρόνος είναι είδωλο, άρα είναι αντίγραφο. Ο χρόνος είναι επίσης κάτι “κινητό”, άρα δεν είναι πλήρως αμετάβλητος. Εδώ υπάρχουν κάποια προβλήματα, γιατί ο χρόνος καθ’ εαυτόν, έστω και αν είναι “κινητό είδωλο”, μοιάζει να ανήκει στον χώρο του αιώνιου, αφού είναι ένα αιώνιο είδωλο (αιώνιον εικόνα, 37d7). Στο σημείο αυτό διαφαίνεται κάποια αντίφαση, γιατί ένα αντίγραφο δεν μπορεί να είναι αιώνιο, όπως είναι το πρότυπό του. Από την άλλη μεριά όμως ο Πλάτων λέει ότι ο χρόνος είναι ένα “αιώνιο είδωλο”. […] Νομίζω ότι μια λογική λύση είναι αυτή που προσφέρει ο Tarn: η λέξη “αιώνιο” αναφέρεται τόσο στο πρότυπο όσο και στο αντίγραφο˙ στη δεύτερη περίπτωση σημαίνει κάτι περισσότερο από την απλή “αφθαρσία”. Πρέπει, επομένως, να υπάρχει κάτι κοινό στο πρότυπο και στο αντίγραφο: και τα δύο είναι αιώνια, αλλά, ενώ το πρότυπο είναι αιώνιο και αχρονικό, το αντίγραφο κατέχει μόνο την αιωνιότητα που προσιδιάζει στην άπειρη “διάρκεια”. Με άλλα λόγια, το πρότυπο δεν έχει “διάρκεια”, δηλαδή συνέχεια η εμμονή στον χρόνο ή έχει αμετάβλητη διάρκεια. Η αιωνιότητα εμπεριέχει μια “παραμονή σε ενότητα”, ένα είδος ταυτότητας με τον εαυτό της. Ο χρόνος, από τη δική του μεριά, είναι ένα είδωλο που κινείται σύμφωνα με τους νόμους των αριθμών, πράγμα που υπονοεί μια συνεχή μεταμόρφωση (ο χρόνος μετριέται με ένα πλήθος επαναλαμβανόμενων μερών: ημέρες, μήνες, έτη κοκ.). Αυτό ταιριάζει τέλεια με το γίγνεσθαι και, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, είναι ο μόνος τρόπος να το ερμηνεύσουμε[6].

Marcelo D. Boeri, Τρεις φιλοσοφικές απόψεις για τον χρόνο

Αρχαιολογία & Τέχνες  (Δεκέμβριος 2000, τεύχος 77, σ. 15-17)

---

[1] Άλλα σημαντικά χωρία για τη διάκριση αυτή βλ. στον Πλάτωνα, Φαίδων 65d-67c, Πολιτεία 509d-510a, 534a-b, Παρμενίδης 130b-c.

[2] Αυτό ακριβώς που, τουλάχιστον από τον Χιουμ και εξής, γίνεται γνωστό ως “αρχή της αιτιότητας” είναι το εξής: “οτιδήποτε αρχίζει να υπάρχει, πρέπει να έχει μια αιτία της ύπαρξής του” (A Treatise of Human Nature, Book I, Part III). Παρόλο που από τον Χιουμ, η αρχή αυτή δεν έχει τη διαισθητική βεβαιότητα που φαίνεται να έχει για τον Πλάτωνα, ο Χιουμ την παραθέτει ως κάτι κοινό στη φιλοσοφική σκέψη, το οποίο, υπό μια έννοια, ο καθένας θεωρεί δεδομένο όταν ξεκινά να εξηγήσει κάποιο γεγονός ή περιστατικό […]

[3] Εφόσον ο δημιουργός αντιγράφει ένα αιώνιο πρότυπο (δηλαδή μια ιδέα), υποτάσσεται στο πραγματικό “αυτού που πάντα υπάρχει”. Αυτός ο κόσμος δεν είναι παρά αντίγραφο ή είδωλο αυτού που πραγματικά υπάρχει.

[4] Το ότι η “διαδικασία δημιουργία” νοείται ως μετάβαση από την αταξία στην τάξη διατυπώνεται σαφώς από τον Πλάτωνα (Τίμαιος, 30a5: εις τάξιν αυτό ήγαγεν εκ της αταξίας).

[5] Για παράδειγμα, αν πράγματι επικρατούσε χάος ή “αρχική αταξία” πριν από την αιτιώδη ενέργεια του δημιουργού, τι έκανε αυτός προτού δημιουργήσει τον κόσμο; Πως είναι δυνατόν ένα αίτιο όπως ο δημιουργός, να είναι παθητικό, χωρίς να παράγει κάποια συνέπεια ή κάποιο αποτέλεσμα, και ξαφνικά να αρχίζει να δημιουργεί ή να παράγει τα προϊόντα του; Η άλλη δυσκολία που μπορεί να αντιταχθεί στην κυριολεκτική ερμηνεία αφορά το γεγονός ότι ο Πλάτων περιγράφει έναν αριθμό γεγονότων που συμβαίνουν πριν από τη δημιουργία του Χρόνου, όπως η σύνθεση του σώματος και της ψυχής του κόσμου (στην πραγματικότητα, ο κόσμος αντιμετωπίζεται ως ζωντανή ύπαρξη, και επομένως πρέπει να έχει τόσο σώμα όσο και ψυχή). Υπάρχει και ένα άλλο γεγονός (έχουμε ήδη αναφερθεί σ’ αυτό), το οποίο έλαβε χώρα πριν την ύπαρξη του χρόνου: υπάρχει κάτι, λέει ο Πλάτων, το οποίο ήταν ορατό και κινούνταν με ασταθή και άτακτο τρόπο (30a˙ βλ. επίσης Πολιτικός, 273b-e, όπου ο Πλάτων μιλά για αταξία προϋπάρχουσα της τρέχουσας τάξης).

[6] Για την πλατωνική διάκριση ανάμεσα σε χρόνο (χρόνος) και “στιγμή” (το εξαίφνης) βλ. Παρμενίδης, 156a-157b.

http://axia-logou.blogspot.com

Ρε πατέρα, τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου;

"Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τους στρατούς τεσσάρων χωρών ταυτόχρονα, Αλβανίας, Ιταλίας, Γερμανίας, και Βουλγαρίας"

Αυτά "γιορτάζουμε" / τιμούμε αγόρι μου και μη βαριέσαι να τα διαβάσεις:

Χάριν της ιστορικής αλήθειας πρέπει να επιβεβαιώσω ότι μόνο οι Έλληνες, απ’ όλους τους αντιπάλους που μας αντιμετώπισαν, πολέμησαν με το μεγαλύτερο θάρρος και περισσότερο αψήφισαν το θάνατο. 

Adolph Hitler (από ομιλία του στο Reichstag στις 4 Μαΐου 1941)

 Η λέξη ηρωισμός φοβάμαι ότι δεν αποδίδει στο ελάχιστο τις πράξεις αυτοθυσίας των Ελλήνων, οι οποίες ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για τη νικηφόρα έκβαση της κοινής προσπάθειας των εθνών, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για την ανθρώπινη ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Εάν δεν ήταν η ανδρεία των Ελλήνων και το θάρρος τους, η έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα ήταν ακοθόριστη. 

Winston Churchill (παραφρασμένο από μια από τις ομιλίες του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 24 Απριλίου 1941)

Μέχρι τώρα συνηθίζαμε να λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες. Τώρα θα λέμε ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες. 

Winston Churchill (από μια ομιλία στο BBC στις πρώτες ημέρες του ελληνο-ιταλικού πολέμου)

Λυπάμαι επειδή γερνώ και δεν θα ζήσω πολύ για να ευχαριστήσω τους Έλληνες, των οποίων η αντίσταση ήταν αποφασιστική για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Joseph Stalin (από μια ομιλία στο ραδιοσταθμό της Μόσχας στις 31 Ιανουαρίου 1943 μετά από τη νίκη στο Stalingrand)

Εάν οι Ρώσοι κατόρθωσαν να προβάλλουν αντίσταση στην είσοδο της Μόσχας για να σταματήσουν και να αποτρέψουν το γερμανικό χείμαρρο, το οφείλουν στους Έλληνες, οι οποίοι καθυστέρησαν τις γερμανικές μεραρχίες, την ώρα που θα μπορούσαν να μας κάνουν να γονατίσουμε. 

Georgy Constantinovich Zhoukov (Στρατηγός του Σοβιετικού Στρατού)

Ανεξάρτητα από αυτό που οι μελλοντικοί ιστορικοί θα πουν, αυτό που...μπορούμε να πούμε τώρα, είναι ότι η Ελλάδα έδωσε στο Mussolini ένα αξέχαστο μάθημα, ότι ήταν το κίνητρο για την επανάσταση στη Γιουγκοσλαβία, ότι κράτησε τους Γερμανούς στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη για έξι εβδομάδες, ότι ανέτρεψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων της γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης και έφερε έτσι μια γενική αντιστροφή ολόκληρης της πορείας του πολέμου και νικήσαμε. 

Sir Robert Anthony Eden (Υπουργός Πολέμου και Εξωτερικού της Μεγάλης Βρετανίας 1940-1945, Πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας 1955-1957)

Δεν θα ήταν υπερβολή να πως ότι η Ελλάδα ανέτρεψε τα σχέδια της Γερμανίας στην ολότητά τους και την ανάγκασε να αναβάλει την επίθεση στη Ρωσία για έξι εβδομάδες. Αναρωτιώμαστε ποια θα ήταν η θέση της Σοβιετικής Ένωσης χωρίς την Ελλάδα. 

Sir Harold Leofric George Alexander (Βρετανός Στρατηγός στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – παράφραση από μια ομιλία του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 28 Οκτωβρίου 1941)

Είμαι ανίκανος να δώσω το κατάλληλο εύρος της ευγνωμοσύνης που αισθάνομαι για την ηρωική αντίσταση του λαού και των ηγετών της Ελλάδας. 

Charles de Gaul (από ομιλία του στο γαλλικό κοινοβούλιο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου)

Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της βασανισμένης, ματωμένης, αλλά ζωντανής Ευρώπης. Δεν ήταν ποτέ μια ήττα τόσο αξιότιμη για εκείνους που την υπέστησαν. 

Maurice Schumann, Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας 1969-1973, μέλος της γαλλικής ακαδημίας (από μήνυμα που απήυθυνε από το BBC στους υποδουλωμένους λαούς της Ευρώπης στις 28 Απριλίου 1941, ημέρα που ο Hitler κατέλαβε την Αθήνα μετά από έξι μηνών πόλεμο ενάντια στο Mussolini και έξι εβδομάδων ενάντια στο Hitler)

Πολεμήσατε άοπλοι και νικήσατε, μικροί ενάντια σε μεγάλους. Σας οφείλουμε ευγνωμοσύνη, επειδή μας δώσατε το χρόνο να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Ως Ρώσοι και ως άνθρωποι σας ευχαριστούμε. 

Μόσχα, ραδιοσταθμός όταν επιτέθηκε ο Hitler στην ΕΣΣΔ

Ο πόλεμος με την Ελλάδα απέδειξε ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο στα στρατιωτικά και ότι πάντα μας περιμένουν εκπλήξεις. 

Benito Mussolini (από ομιλία στις 10 Μαΐου 1941)

Στην 28η Οκτωβρίου 1940 στην Ελλάδα δόθηκε μια προθεσμία τριών ωρών για να αποφασίσει σχετικά με τον πόλεμο ή την ειρήνη, αλλά ακόμα κι αν δίνονταν τρεις ημέρες ή τρεις εβδομάδες ή τρία έτη, η απάντηση θα ήταν η ίδια. Οι Έλληνες δίδαξαν την αξιοπρέπεια στο πέρασμα των αιώνων. Όταν όλος ο κόσμος έχασε την ελπίδα του, οι Έλληνες τόλμησαν να αμφισβητήσουν το αήττητο του γερμανικού τέρατος, υψώνοντας απέναντί του το υπερήφανο πνεύμα της Ελευθερίας. 

Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)

Η ηρωική προσπάθεια των Ελλήνων… Ενάντια στην επίθεση της Γερμανίας, αφού νίκησαν τόσο βροντερά τους Ιταλούς στην προσπάθειά τους να εισβάλουν στο ελληνικό χώμα, γέμισε τις καρδιές των Αμερικανών με ενθουσιασμό και κίνησε τη συμπάθειά τους. 

Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)

Στις 10 Απριλίου 1941, μετά από την ελληνική συνθηκολόγηση με τη Γερμανία, τα βόρεια οχυρά της Ελλάδας παραδίνονται. Οι Γερμανοί εκφράζοντας το θαυμασμό τους στους Έλληνες στρατιώτες, δήλωσαν ότι είναι τιμημένοι και υπερήφανοι έχοντας ως αντίπαλό τους έναν τέτοιο στρατό και ζήτησαν να επιθεωρήσει ο Έλληνας Διοικητής το γερμανικό στρατό σε μια ένδειξη τιμής και αναγνώρισης! Η γερμανική σημαία αναρτήθηκε μόνο μετά την πλήρη απόσυρση του Ελληνικού Στρατού.

Ένας Γερμανός αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας δήλωσε στο Διοικητή της ομάδας μεραρχιών Ανατολικής Μακεδονίας, υποστράτηγο Δέδε, ότι ο Ελληνικός Στρατός ήταν ο πρώτος στρατός στον οποίο τα μαχητικά αεροπλάνα stuka δεν προκάλεσαν τον πανικό. Οι στρατιώτες σας, είπε, αντί της μανιώδους φυγής, όπως έκαναν στη Γαλλία και στην Πολωνία, μας πυροβουλούσαν από τις θέσεις τους.

Επειδή μόνο εμείς, αντίθετα προς τους βαρβάρους, ποτέ δε μετρήσαμε τον εχθρό στη μάχη. 

Αισχύλος, Πατέρας της Τραγωδίας.

http://taxalia.blogspot.com

Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ για τον τάφο της Αμφίπολης

Σε μικρό μελέτημά της που μόλις κυκλοφόρησε μοιράζεται με τους αναγνώστες εικασίες για το μνημείο

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06:00

emailεκτύπωση  

Μια έκπληξη μας επιφύλαξε η διαπρεπής βυζαντινολόγος Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ με το νέο βιβλίο της, ένα ολιγοσέλιδο τομίδιο με τον τίτλο Εικασίες, Βεργίνα-Αμφίπολη(εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 2014, σελ. 56, τιμή 4,99 ευρώ), το οποίο απομακρύνεται από τα γνωστά επιστημονικά ενδιαφέροντά της και ασχολείται με τον τάφο της Βεργίνας και τον πρόσφατα ανακαλυφθέντα τάφο της Αμφίπολης.

Όπως εξηγεί στην εισαγωγή του σύντομου μελετήματος, την απασχολούσε από καιρό «η παρουσία της ελεφαντοστέινης κεφαλής του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον τάφο του πατέρα του, Φιλίππου», η παρουσία ομοιώματος βασιλεύοντος βασιλέως σε τάφο ανάμεσα σε νεκρούς. Αυτό το παράδοξο έδωσε αφορμή για διαβάσματα, σκέψεις και εικασίες, τις οποίες μοιράστηκε με την αδελφική της φίλη Λένα Σαββίδη, η οποία την ενθάρρυνε να τις δημοσιεύσει.

«Δεν είναι συνηθισμένο σοβαροί επιστήμονες, όπως μερικοί θεωρούν την αφεντιά μου, για τα βυζαντινά πράγματα, να μπαίνουν στα χωράφια συναδέλφων τους άλλης ειδικότητας»ομολογεί η γνωστή βυζαντινολόγος. «Το τολμώ εδώ, έχοντας επίγνωση του παράδοξου του διαβήματός μου, μόνο και μόνο για να παρουσιάσω ένα πρόβλημα που με απασχολεί από καιρό».

«Τι εμποδίζει να δεχτούμε ότι στον τάφο του πατέρα του, Φιλίππου, μεταφέρθηκαν - μετά την, πρόσκαιρη ίσως, ταφή του στην Αίγυπτο, τα οστά του Αλέξανδρου;» αναρωτιέται για τον τάφο της Βεργίνας η συγγραφέας, τα οποία, στην εποχή σύγχυσης και δολοπλοκιών που ακολούθησε τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου υποθέτει ότι φυγαδεύτηκαν από την Αίγυπτο και τάφηκαν σε μια σχεδόν ιδιωτική τελετή ταφής στον οικογενειακό τάφο του Φιλίππου Β΄, που κοσμήθηκε στη συνέχεια με τη ζωφόρο που παριστάνει τον Αλέξανδρο.

«Στον Κάσσανδρο ανήκει ο τάφος της Αμφίπολης»

Σε ποιον όμως ανήκει ο τάφος της Αμφίπολης; Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ αναζητεί τον «ένοικο» του ταφικού μνημείου στο περιβάλλον του Κασσάνδρου (358 ή 350-297 π.Χ.), επιγόνου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στρατηγού, προσώπου που είχε ισχύ και ρόλο κεντρικό στον πόλεμο των διαδόχων του Αλεξάνδρου για την εξουσία, που αποδεικνύεται και από την ίδρυση πόλης στην οποία έδωσε το όνομα της συζύγου του και ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου Θεσσαλονίκης.

«Πιστεύω ότι με το μνημείο της Αμφίπολης πρέπει να σχετίζονται επιφανείς, που είχαν δεσμούς λόγω καταγωγής ή λόγω δράσης με αυτή την πόλη. Πιθανότατα (να πω ασφαλώς;) ο ίδιος ο Κάσσανδρος και η γυναίκα του Θεσσαλονίκη» εκτιμά η γνωστή βυζαντινολόγος, η οποία υποστηρίζει ότι «η μεγαλοπρέπεια του μνημείου συνάδει με το χαρακτήρα του Κασσάνδρου, ο οποίος διακρινόταν για την ευρυμάθειά του αλλά και για την εχθρότητά του απέναντι στον Μεγάλο Αλέξανδρο».

«Όσο για τους δολοφονηθέντες από τον Κάσσανδρο στην Αμφίπολη, Ρωξάνη και τον τότε δωδεκαετή Αλέξανδρο Δ΄, γιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά και την Ολυμπιάδα, που δολοφονήθηκε στην Πύδνα, αν ο Κάσσανδρος ήθελε να τηρήσει τα προσχήματα -κυρίως απέναντι στους υπόλοιπους διαδόχους αλλά και απέναντι στο νομοταγές στη δυναστεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στράτευμα-, θα πρέπει να τους έθαψε, ως βασιλείς που ήταν, στους βασιλικούς τάφους των Αιγών (στη Βεργίνα)».

Σχετικά με τις «εξαίρετες Καρυάτιδες, τις Σφίγγες και όποια άλλα ευρήματα ανάλογης ποιότητας έρθουν στο φως χάρη στην ανασκαφή της Αμφίπολης», η ίδια εικάζει ότι«μπορεί το εργαστήρι και τα υλικά να είναι μακεδονικά αλλά τo "χειρ εποίησεν" να είναι από καλλιτέχνες Αθηναίους προσκληθέντες από τον Κάσσανδρο ή απλώς φυγάδες από την πόλη τους, που είχε χάσει τότε πια τον πλούτο, την αίγλη, το δόξα και τη λάμψη της».

«Να ονομάσω, λοιπόν, Κασσάνδρειον το μνημείο της Αμφίπολης;» καταλήγει η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, η οποία παρακαλεί τους ειδικούς, που έχουν τον τελευταίο λόγο, να μην ξεχάσουν την εν Αμφιπόλει δράση του Κασσάνδρου αλλά ούτε και τη γυναίκα του Θεσσαλονίκη, αν βρεθούν γυναικεία οστά και κτερίσματα στην Αμφίπολη.

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=644208

Η πηγή των αντιλατινικών αισθημάτων του βυζαντινού λαού

Ελένη Γλυκάντζη Αρβελέρ

Η πηγή των αντιλατινικών αισθημάτων, που η εξέλιξη τους θα πάρει βίαιες μορφές κυρίως στον βυζαντινό λαό, δεν βρίσκεται καθόλου, όπως θα περίμενε κανείς, στο Σχίσμα του 1054 (άλλωστε, αυτό υπήρξε μια υπόθεση των εκκλησιαστικών Αρχών που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από το λαό), αλλά στη νορμανδική επίθεση, που θεωρήθηκε, εξαιτίας των προνομιακών σχέσεων των Νορμανδών με τον Πάπα και εξαιτίας της σύμπτωσης της με τις σταυροφορίες, ως μία σημαντική πλευρά ενός εκτεταμένου ανομολόγητου σχεδίου της παποσύνης εναντίον του ορθόδοξου κόσμου. Κατά τον ίδιο τρόπο, λίγο αργότερα, ο βυζαντινός κόσμος θα θεωρήσει τη σταυροφορία ως μια επιχείρηση που έκρυβε, κάτω από ευσεβείς σκοπούς, σκοτεινά σχέδια των αγροίκων στρατιωτών της Δύσης εναντίον της Αυτοκρατορίας και του πλούτου της. Ας ομολογήσουμε ότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από τη «χριστιανική ειρήνη», που υπήρξε εντούτοις για μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας της Ευρώπης η προέκταση της «ρωμαϊκής ειρήνης», όπου και οι δύο εκφράστηκαν, σύμφωνα με τις καλύτερες παραδόσεις του Βυζαντίου, με τα αποτελέσματα της «βυζαντινής ειρήνης», με την τάξη δηλαδή της Αυτοκρατορίας των χριστιανών της Ανατολής.

Είναι γεγονός ότι γύρω στον δέκατο τρίτο αιώνα, ο βυζαντινός λαός θεωρεί ότι είναι θύμα μιας συνδυασμένης επίθεσης του Δυτικού κόσμου στο σύνολο του. Ανόσια επιχείρηση, που την ένιωσαν οι Βυζαντινοί σαν μια προσβολή εναντίον του Θεού, επειδή απέβλεπε κατά τη γνώμη τους στην καταστροφή της «Χριστιανικωτάτης Αυτοκρατορίας», «Του Κράτους που προστάτευε και αγαπούσε ο Θεός», σύμφωνα με τους όρους που χρησιμοποιήθηκαν σε επίσημες πράξεις για να προσδιορίσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.

Ωστόσο, η σύγκρουση της Δύσης με το Βυζάντιο, που άρχισε με τους νορμανδικούς πολέμους, οι οποίοι ξέσπασαν σε μια στιγμή κατά την οποία η Αυτοκρατορία συγκλονιζόταν στην Ανατολή από τις τουρκικές προόδους, θεωρήθηκε από τους Βυζαντινούς ως απόδειξη του δυτικού ιμπεριαλισμού που εκδηλώθηκε ταυτόχρονα σε πολλά πεδία:πνευματικός ιμπεριαλισμός εξαιτίας του σχίσματος και της εχθρότητας της παποσύνης, στρατιωτικός και πολιτικόςιμπεριαλισμός εξαιτίας των νορμανδικών κινήσεων και των αποτελεσμάτων των σταυροφοριών, οι οποίες, ας μην το ξεχνάμε, κατέληξαν όχι μόνο στην απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, αλλά επίσης και στη σύσταση λατινικών κρατών στην Ανατολή. Και, τέλος, οικονομικός ιμπεριαλισμός εξαιτίας της επιρροής, που άσκησαν οι Δυτικοί έμποροι, κυρίως οι Ιταλοί, όχι μόνο στο διεθνές εμπόριο (αποτέλεσμα ακριβώς της δημιουργίας κρατών των σταυροφόρων) αλλά επίσης και στην ίδια την αγορά της Αυτοκρατορίας. Αυτό το τελευταίο γεγονός, που οι συνέπειες του υπήρξαν αργότερα καταστροφικές για την ευημερία της Αυτοκρατορίας και την ευημερία των πολιτών της, παραμένει, ακόμα και με απροσδόκητο τρόπο, σαν συνέπεια της νορμανδικής επίθεσης, που χωρίς συζήτηση σημαδεύει την οριστική καμπή στις σχέσεις ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή σε όλα τα πεδία.

Αλέξιος Α´ 

Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αι. 

(Βατικανό, Biblioteca Apostolica).

Η απελπιστική κατάσταση, στην οποία έριξαν το Βυζάντιο οι νορμανδικές επιθέσεις στο ίδιο το έδαφος της Αυτοκρατορίας το 1081, υποχρέωσε τον Αλέξιο Κομνηνό, που δεν διέθετε τότε κανένα μέσο άμυνας (η βυζαντινή Ανατολή είχε υποκύψει στον τουρκικό ζυγό) να ζητήσει τη ναυτική βοήθεια των Βενετσιάνων, που είχαν παλιούς και προνομιακούς δεσμούς με το Βυζάντιο. Οι Βενετσιάνοι, ανήσυχοι από την εγκατάσταση των Νορμανδών στις δυο ακτές των στενών του Οτράντο, πράγμα που μπορούσε να βάλει σε κίνδυνο την ελεύθερη επικοινωνία στην Αδριατική και να καταπνίξει αργότερα την ευημερία της Γαληνότατης, έσπευσαν να ανταποκριθούν στη βυζαντινή αίτηση. Έστειλαν το στόλο τους στον Αλέξιο, με την παραχώρηση προνομίων που τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν σε εμπορικές θέσεις της Αυτοκρατορίας και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Το χρυσόβουλο που δημοσίευσε το 1082 ο Αλέξιος Α' προς όφελος των Βενετσιάνων θεωρήθηκε δικαιολογημένα ως η πρώτη πράξη υποταγής της Αυτοκρατορίας.

Σύμφωνα με το περιεχόμενο αυτού του εγγράφου, οι Βενετσιάνοι εγκατέστησαν στην Κωνσταντινούπολη ένα αληθινό εμπορείο. Στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου παραχωρήθηκαν σημαντικές δωρεές, ενώ οι έμποροι της Γαληνότατης ασκούσαν στο εξής το εμπόριο τους απολαμβάνοντας όρους και φορολογικά προνόμια, που τους έκαναν πολίτες ενός ευνοούμενου κράτους. Έτσι οι Βενετσιάνοι εγκατέστησαν προοδευτικά τις αποικίες και τα εμπορεία τους σε όλες τις ναυτικές και εμπορικές θέσεις της Αυτοκρατορίας (μόνον ο Εύξεινος Πόντος έμεινε κλειστός γι' αυτούς για λόγους που αφορούσαν τον ανεφοδιασμό της Κωνσταντινούπολης) και απόκτησαν με τον καιρό σημαντικά πλούτη σε βάρος του κράτους και των Βυζαντινών πολιτών. Η δραστηριότητα τους μέσα στην αυτοκρατορία και η ευημερία τους αυξάνονταν τόσο γρήγορα όσο και η περιφρόνηση τους για τους Βυζαντινούς. Αυτό προκάλεσε μια εκρηκτική κατάσταση, που η έκβαση της θα έβαζε σε κίνδυνο τις σχέσεις ανάμεσα στη Βενετία και στο Βυζάντιο.

Η λαϊκή μνησικακία και η επίσημη δυσαρέσκεια που προκλήθηκαν από την αδιάντροπη συμπεριφορά των Βενετσιάνων, τους οποίους γρήγορα θεώρησαν οι Βυζαντινοί ως ενοχλητικούς ξένους, εκδηλώθηκαν μόλις ανέβηκε στο θρόνο ο γιος του Αλεξίου, Ιωάννης Κομνηνός. Η μεγαλύτερη φροντίδα του υπήρξε να σταθεροποιήσει τις ναυτικές δυνάμεις της αυτοκρατορίας και να απαλλαγεί το συντομότερο από τη βενετσιάνικη επιρροή. Στην Κωνσταντινούπολη και στις άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας έγιναν ανάμεσα στις δυο κοινότητες αιματηρές συγκρούσεις. Αυτές εγκαινίασαν τη βενετο-βυζαντινή σύγκρουση που, λανθάνουσα ή φανερή, θα είναι στο εξής σημαντικός παράγοντας της βυζαντινής πολιτικής απέναντι στη Δύση και ιδιαίτερα απέναντι στις άλλες ναυτικές δημοκρατίες της Ιταλίας.

Πάντως, η βίαιη μορφή της σύγκρουσης ανάμεσα στους Βυζαντινούς και στους εγκατεστημένους στην Αυτοκρατορία Βενετσιάνους θα είναι για το Βυζάντιο η απόδειξη μιας νέας μορφής επίθεσης, της οικονομικής, που πρόσθεσε στους εχθρούς της Αυτοκρατορίας τις επικίνδυνες ναυτικές πόλεις της Ιταλίας. Γιατί η Πίζα και κυρίως η Γένοβα μιμήθηκαν γρήγορα το βενετσιάνικο παράδειγμα. Το ιστορικό πλαίσιο και η αναγκαιότητα των καιρών οδήγησαν αργότερα το Βυζάντιο, που φρόντιζε να απαλλαγεί από τη βενετσιάνικη επιρροή, στο να παραχωρήσει τα ίδια προνόμια και στις άλλες ιταλικές πόλεις. Κατανοούμε γιατί θεωρείται ότι η ημερομηνία που δημοσιεύτηκε από τον Αλέξιο το χρυσόβουλο προς όφελος των Βενετσιάνων σημαδεύει την αρχή των συνθηκολογήσεων του Βυζαντίου κι εγκαινιάζει από τότε την οικονομική επίθεση της Δύσης εναντίον της Αυτοκρατορίας, επίθεση που τα αποτελέσματα της υπήρξαν πιο φοβερά για την τύχη του Βυζαντίου από τις επιτυχίες των όπλων των στρατιωτών της Δύσης.

Από αυτή την άποψη, η πολιτική των Κομνηνών, που φρόντιζαν πριν απ' όλα να επεκτείνουν όσο ήταν δυνατόν τα σύνορα της Αυτοκρατορίας μετρώντας το μεγαλείο της αποκλειστικά με τις στρατιωτικές επιτυχίες —στάση, οφείλουμε να πούμε, πολύ αριστοκρατική — , φαίνεται αμφισβητήσιμη και αμφισβητήθηκε από τους συγχρόνους, που έβλεπαν ανήσυχοι τη διάβρωση της Αυτοκρατορίας από την ιταλική διείσδυση σε όλες τις εμπορικές θέσεις. Είναι πραγματικά εκπληκτικό ότι αυτοί οι αξιόλογοι αυτοκράτορες, όπως ήταν οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί, οι οποίοι κατάφεραν με την ακούραστη προσπάθεια τους να ξαναδώσουν στην Αυτοκρατορία το στρατιωτικό γόητρο, που τόσο της είχε λείψει κατά το τέλος του ενδέκατου αιώνα, φάνηκαν τόσο λίγο προνοητικοί για τα αποτελέσματα και τις συνέπειες που θα μπορούσε να έχει στο μέλλον η πολιτική τους απέναντι στις ιταλικές Δημοκρατίες. Οι Κομνηνοί, παραχωρώντας διαδοχικά σε καθεμία από αυτές υπερβολικά εμπορικά προνόμια, με την ελπίδα να καταπολεμήσουν τη δύναμη της μιας με την πρόοδο της άλλης, υπέταξαν προοδευτικά την οικονομική ζωή του Βυζαντίου στην καλή θέληση των Ιταλών εμπόρων, που κατέληξαν να συμπεριφέρονται όχι μόνο σαν κύριοι της αγοράς αλλά επίσης και σαν διαιτητές της δημόσιας ζωής της χώρας.

Αυτή την πολιτική την εφάρμοσε ιδιαίτερα ο Μανουήλ Α', ο οποίος συνέλαβε πράγματι επεκτατικά σχέδια, που η πραγματοποίηση τους απαιτούσε νέες συμμαχίες και ιταλικά στηρίγματα. Ο Μανουήλ Κομνηνός θέλησε να πραγματοποιήσει τη μεγαλεπήβολη και τρελή ιδέα να ενώσει ακόμα μια φορά και κάτω από την αιγίδα της Κωνσταντινούπολης, με τη βοήθεια όμως του πάπα, τον ρωμαϊκό κόσμο της Δύσης και της Ανατολής. Ο Μανουήλ εμπνεόμενος απ' αυτό το ουτοπικό όνειρο της αποκατάστασης, της επανάκτησης του ρωμαϊκού κόσμου, δεν δίστασε να οργανώσει και να επιχειρήσει πολυδάπανες υπερπόντιες εκστρατείες, που οδήγησαν τις βυζαντινές στρατιές ακόμα μια φορά, αλλά για λίγο καιρό, στην Ιταλία, τη Συρία και την Αίγυπτο ακόμα. Οι συμμαχίες, που χρειαζόταν η Αυτοκρατορία για να πραγματοποιήσει μια τέτοια πολιτική, κλείστηκαν με τη χρησιμοποίηση σημαντικών χρηματικών ποσών, αλλά επίσης και με την παραχώρηση εμπορικών προνομίων στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Η μεγαλομανία του τελευταίου μεγάλου αυτοκράτορα του οίκου των Κομνηνών στοίχισε στο Βυζάντιο την οικονομική του καταστροφή. Αυτή η πολιτική, που επικρίθηκε αυστηρά από την κοινή γνώμη της εποχής, παραμένει κατά τη γνώμη μας η καλύτερη απεικόνιση του αριστοκρατικού πατριωτισμού που έφθασε στο έσχατο όριο του, στο βαθμό που η επιλογή έγινε περισσότερο για το γόητρο του Βυζαντίου παρά για την ευημερία των πολιτών, οι οποίοι πλήρωσαν τα έξοδα αυτού του εφήμερου μεγαλείου της Αυτοκρατορίας. Η αντίδραση εναντίον των «Καταστροφικών και αξιοθρήνητων πολέμων» του Μανουήλ Κομνηνού, […] εκδηλώθηκε βίαια μόλις πέθανε αυτός ο αυτοκράτορας. Η αντίδραση αυτή πήρε ένα χαρακτήρα αντιλατινικό και αντιαριστοκρατικό, πράγμα που σημαίνει, κατά τη γνώμη μας, το τέλος του αριστοκρατικού πατριωτισμού, όπως τον είχαν συλλάβει οι μεγάλοι Κομνηνοί, ακόμα κι αν αυτός ο νέος σταθμός της ιστορίας της ιδεολογίας είχε ως εμπνευστή έναν άλλο Κομνηνό.

Πράγματι, κάτω από την καθοδήγηση του Ανδρόνικου Κομνηνού, ο οποίος θεωρήθηκε, με κάποια υπερβολή, ο κόκκινος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, τα επαρχιακά πλήθη, ιδιαίτερα οι στρατιώτες της Παφλαγονίας, μπήκαν στην Κωνσταντινούπολη το 1082 και βοηθούμενοι από τον όχλο της πρωτεύουσας έσφαξαν τους ξένους, λεηλάτησαν τις εγκαταστάσεις τους, χωρίς να σεβαστούν τις ωραίες συνοικίες της πόλης, για να χρησιμοποιήσουμε ένα σύγχρονο όρο, και ανακήρυξαν αυτοκράτορα τον Ανδρόνικο. Κανονικά, η πολιτική αυτού του ευνοούμενου των λαϊκών και επαρχιακών μαζών υπήρξε πριν απ' όλα αντιλατινική και αντιαριστοκρατική. Κατά τη σύντομη βασιλεία του, το αντιλατινικό αίσθημα παίρνει μια νέα διάσταση, μέσα από την οργισμένη μορφή που του έδωσε η λαϊκή αντίδραση. Μετατρέπεται σε πραγματικό μίσος απέναντι σε καθετί που είναι Δυτικό. Αυτό το αίσθημα το συμμεριζόταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης, που είδε τους Ιταλούς να πλουτίζουν σε βάρος του, και οι επαρχιακοί πληθυσμοί, που υπέφεραν από το πέρασμα των σταυροφόρων και από τη στάθμευση στο έδαφος τους Δυτικών μονάδων μισθοφόρων, οι οποίοι στρατολογήθηκαν από τον Μανουήλ και χρησιμοποιήθηκαν όλο και περισσότερο από το Βυζάντιο εξαιτίας της ποιότητας του εξοπλισμού τους και, ας το πούμε, και των πολεμικών τους αρετών.

Έτσι η αντίδραση εναντίον της Δυτικής διείσδυσης στην Αυτοκρατορία θα προκαλέσει την αντίδραση εναντίον των αρχών που ενέπνεαν την πολιτική των μεγάλων Κομνηνών, οι οποίοι θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την υποταγή της Αυτοκρατορίας στους ανθρώπους της Δύσης. Ο αριστοκρατικός πατριωτισμός των Κομνηνών, που ήθελαν να δώσουν στο Βυζάντιο το γόητρο της παλιάς Αυτοκρατορίας και να ανυψώσουν την Κωνσταντινούπολη σε κέντρο του πολιτισμένου κόσμου, θα εγκαταλειφθεί. Ένας παθιασμένος και λαϊκός πατριωτισμός, εμψυχωμένος από το αντιλατινικό μίσος, και ένα επαρχιακό πατριωτικό πνεύμα, ταπεινό στις φιλοδοξίες του αλλά σταθερό στις επιδιώξεις του, θα υπαγορεύουν στο εξής την ιδεολογική πολιτική του Βυζαντίου, που, τυφλωμένη από το αντιλατινικό πάθος και απειλούμενη από τη Δύση και την Ανατολή ταυτόχρονα, δεν θα μπορέσει να ξαναβρεί ποτέ πια εκείνη την πνοή που άλλοτε της είχε εξασφαλίσει το μεγαλείο. 

Ελένη Γλυκάντζη Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 2007, σελ. 100 – 107)

http://axia-logou.blogspot.nl

Βιταμίνες ελπίδας (Περί εκλογομανίας)

Σαράντος Ι. Καργάκος

Πηγή: 

 Ἑστία

Ημερομηνία: 

 17/10/2014

Η αισιοδοξία ήταν πάντα το ζητούμενο στην Ελλάδα. Αλλ’ αισιοδοξία μπορεί να βρεις σε έκταση διαρκείας μό­νο στα τρελοκομεία και σε έκταση βραχεία στις προ­εκλογικές περιόδους. Ο Έλληνας (όχι Έλλην) θαρρεί για χρονικό διάστημα περισσότερο των 30 ημερών πως όλα τα προβλήματα  του θα λυθούν ως διά μαγείας. Οι εκλογές είναι γι’ αυτόν ψυχικό ελιξήριο· βιταμίνες ελπίδας.

Αφού τελείωσαν τα  «μπάνια του λαού» ήχησαν πάλι, μαζί  με  τους πρώτους κεραυνούς οι σάλπιγγες της εκλογομανίας: «Όλοι στην κάλπη»! Με την ελπίδα ότι θα διώξουμε την «Τρόικα». Και μας διαφεύγει (τουλάχι­στον των περισσοτέρων) ότι την Τρόικα κάποιες άλλες εκλογές την έφεραν. Η Τρόικα δεν ήλθε από μόνη της· την καλέσαμε. Και το Μνημόνιο δεν μας επιβλήθηκε· το επιβάλαμε εμείς στον εαυτό μας  με  την ανεμώλια πολιτική και κοινωνική μας συμπεριφορά.

Ασφαλώς, τα   μετρά που προτείνει η Τρόικα είναι πι­κρά. Αλλ’ όταν ξοδεύαμε απερίσκεπτα τα  δανεικά, τότε όλα μας φαίνονταν γλυκά. Κάποτε είχαμε Δανική δυνα­στεία, αλλά πάντοτε -ιδίως μετά  το 1980- είχαμε δανει­κή πολιτική. Η εκάστοτε κυβέρνηση δανειζόταν, για να δανείζει τα  τρωκτικά. Έτσι ο δανεισμός έγινε κοινωνι­κός θεσμός. Πολλοί αφελείς πίστευαν ότι  με  τα  δάνεια θα ζήσουν ευχερώς και δεν κατανοούσαν ότι έβαζαν θηλιά στο λαιμό. Τώρα ακούω κάποιους περίεργους χα­ρακτηρισμούς: «Κόκκινα δάνεια». Τισημαίνει αυτό: Δεν κατανοώ. Αυτό που κατανοώ είναι πως τα  δάνεια καταλήγουν σε πικρά δάκρυα.

Ακούω διαρκώς το βοητό για αίτημα νέων εκλογών. Κανένας σεβασμός προς το αξίωμα του προέδρου της Δη­μοκρατίας. Κι αυτό σημαίνει έλλειψη σεβασμού προς τη δημοκρατία. Διάφορα ονόματα ρίχνονται στο στίβο, όπως οι μπάλλες στο «Μουντιάλ». Η προεδρία γίνεται «κλο­τσοσκούφι» στο πρωτάθλημα των βουλευτικών εκλογών. Αλλά οι εκλογές πρέπει να έρχονται στην ώρα τους και να διεξάγονται -όσο κι αν οι καιροί είναι σφικτοί-  μέσα σε ατμόσφαιρα ηρεμίας για να μπορεί ο λαός να σκεφτεί: τι ψηφίζει και ποιους ψηφίζει.

Αυτή τη στιγμή η Ελλάς είναι ένα δοχείο γεμάτο  με  βεν­ζίνη, που μ’ ένα σπίρτο μπορεί να εκραγεί. Ένα διάχυτο μίσος απλώνει τα  πλοκάμια του παντού. Οι μισοί Έλληνες θ’ αρχίσουν να μισούν τους άλλους μισούς. Αυτά  που είδαμε κατά  τις ορκωμοσίες δημάρχων και περιφερειαρχών είναι προάγγελοι σπαραγμού. Δεν λέω πως η κυβέρνηση -και μά­λιστα ο πρωθυπουργός- δεν κουράζεται. Αλλά τα   μέτρα που λαμβάνονται ερεθίζουν δεν καταπραΰνουν. Τι τον θέλαμε τέτοιες ώρες τον «αντιρρατσικό νόμο»; Να μην μπορούμε αύριο να πούμε «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» και να λέμε «Ο Δωδεκάλογος του Ρομά»; Να μην μπορούμε να πούμε «Αραπιάς άτι» του Σολωμού και να λέμε «ίππος Άραβος»; Αφήνω ποια τα  λαϊκά μας τραγούδια. Θα απαγορευθούν;

Η Ελλάδα διαλύεται και φοβάμαι πως ο πολιτικός μας κόσμος περί άλλα τυρβάζεται. Και ο λαός πνίγεται  μέσα στη θάλασσα των θεσμικών αιτημάτων. Όλοι οι Έλληνες -και οι αλλοδαποί μαζί- έχουν αιτήματα. Και κάνουν διαβήμα­τα. Μόνον η Ελλάδα δεν τολμά να έχει αιτήματα ώστε να μπορέσει να κάνει δύο βήματα. Κι όμως έπρεπε ένα του­λάχιστον να έχει: Πώς να απαλλαγεί από τέτοιους Έλληνες. Πάνε χρόνια πολλά που ο Γ. Σουρής είχε πει προφη­τικά, απευθυνόμενος προς την Ελλάδα: «Εχθρούς δεν έχεις άλλους από τους Έλληνάς σου»!

Η περιβολή της χυδαιότητας, που είναι η μόδα των τελευταίων «μοντέρνων καιρών», αποφλοίωσε τον Έλληνα από κάθε ίχνος ελληνικό. Και πολλοί πι­στεύουν αφελώς ότι λύση στα  προβλήματά μας θα δώσει μια νέα εκλογική μάχη. Που ενδέχεται να έχει το αποτέλεσμα της μάχης του Σαγγαρίου. Προσωπικά δεν πι­στεύω ότι κάποιο κόμμα μπορεί να κάνει τη ζωή μας ευτυχέστερη. Η ευτυχία δεν είναι ζήτημα μόνον οικο­νομίας· περισσότερο είναι ζήτημα ευγενείας.

Αλλά πώς θα φυτρώσει το άνθος της ευγενείας στην ψυ­χή του λαού, όταν κάθε βράδυ -ή μάλλον ολημερίς- ραδιό­φωνα και TV προσφέρουν αφειδώς μαθήματα χυδαιότητας, αγριότητας και καννιβαλισμού; Ακόμη και οι συζητήσεις εκπροσώπων της πολιτικής έχουν το δυσώδες άρωμα της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Τρούμπας. Στα  σχολεία μας τώρα διδάσκονται τα  πάντα: Αντιρρατσισμός, ανθελληνισμός, σεξ και βία, μπογιάτισμα τοίχων, κατασκευή «Κοκταίηλ Μολότωφ», τεχνικές καταστροφής, τεχνικές καταλήψεων, το «Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη», η χρήση της σύριγγας και η χρήση αντισυλληπτικών. Παρεμπιπτόντως γίνονται και κάποια μαθήματα που εμπεδώνονται χάρη στα φροντιστήρια. Ένα μόνο δεν διδάσκεται: Σεβασμός!

-Σεβασμός προς τον εαυτό μας και προς τον συνάν­θρωπό μας.

-Σεβασμός προς το κτίριο που μας φιλοξενεί, που κα­νονικά θα έπρεπε να είναι ό,τι η φωλιά για το πουλί.

- Σεβασμός προς τον διδάσκοντα. Αυτό όμως πρέπει να διδαχθεί από τον διδάσκοντα  με  τον σεβασμό που θα πρέ­πει να δείχνει προς το λειτούργημά του. Φίλος των παι­διών και όχι το «φιλαράκι».

- Σεβασμός προς τη μαθησιακή διαδικασία. Όχι αντί­δραση στο πέρα από αυτό που προσφέρει το κατά  κανόνα κακογραμμένο «Σχολικό».

-Σεβασμός προς κάθε αρχή και άξια που μας κράτησαν όρθιους στην ιστορική μας πορεία.

- Σεβασμός προς τους ήρωες και μάρτυρες. Τώρα που πλησιάζει η εθνική επέτειος πάλι θα ζήσουμε καταστάσεις αίσχους. Το παιδί δεν έχει διδαχθεί ότι κάθε εκτροπή είναι εντροπή, γιατί συνιστά  προσβολή της ιερής μνήμης των νεκρών μας. Και μια νεολαία, που δεν σέβεται τους νε­κρούς της έχει νεκρό  μέλλον.

Η αναρχία, που κατά  τη δεκαετία του ‘60 ξέσπασε σαν «ευκολόσβηστος αφρός», νικήθηκε παντού. Νίκησε όμως στην ελληνική παιδεία· και τη διέλυσε. Μια διαλυμένη όμως παιδεία δημιουργεί τη διαλυμένη κοινωνία και η δια­λυμένη κοινωνία δημιουργεί τη διαλυμένη πολιτική.

Τα παιδιά μας αυτή τη στιγμή, παρασυρμένα από τα  ανα­βολικά μιας υπονομεύουσας τα  πάντα πολιτικής, θεωρούν τις εκλογές ως πανάκεια. Και αγραμματίστως ταυτίζουν την πανάκεια  με  τα ... σπανάκια. Λυπάμαι! Οφείλω όμως να το πω: Τα παιδιά αυτή τη στιγμή σκοτώνουν τη ζωή τους μετα­φορικά και κυριολεκτικά. Για ψευδοϊδεολογήματα έχασαν τη ζωή τους τον τελευταίο καιρό κάποια «θεριακωμένα.» παιδιά, που  με  άλλο παιδαγωγικό προσανατολισμό θα μπο­ρούσαν να σηκώσουν  με  τα  μυώδη μπράτσα τους την Ελλά­δα ψηλά. Αλλά τα  παιδιά αυτά  δεν βλέπουν  μέλλον. Το  μέλ­λον όμως τα  βλέπει  με  την απαθή έκφραση του δημίου που μετρά το θύμα του  με  το μάτι για να υπολογίσει καλά το σχοινί που θα χρειαστεί για να τα ... κρεμάσει!

Λοιπόν, όχι εκλογές; Δεν θα είχα αντίρρηση, αν υπήρχε εγγύηση για καλύτερες επιλογές. Αλλ’ ο Έλληνας σε κρίσιμες στιγμές ανάμεσα στο καλό και στο καλύτερο διαλέγει το... χειρότερο!

http://www.sarantoskargakos.gr