Τι μας διαφοροποιεί από τις άλλες ανεπτυγμένες κοινωνίες - Του Τακη Aθανασοπουλου*

Είναι πολύ δύσκολο για ένα σημαντικό αριθμό Ευρωπαίων και όχι μόνο, να κατανοήσουν την αντίδρασή μας απέναντι στην κρίση η οποία έχει πλήξει τη χώρα μας. Αναρωτιούνται πώς είναι δυνατόν, στα πρόθυρα μιας τόσο μεγάλης καταστροφής, να μην ομονοούμε και να μη συνεργαζόμαστε για την αποτελεσματική αντιμετώπισή της. Υστερα από δυόμισι χρόνια, η υπομονή τους φαίνεται να εξαντλείται σε τέτοιο βαθμό, που ακόμη και οι πιο ψύχραιμοι ξεπέρασαν τα όριά τους και έχουν αρχίσει να κάνουν πικρόχολα σχόλια εναντίον μας, τα οποία, δυστυχώς, δεν μένουν αναπάντητα από εμάς. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια που χρησιμοποίησε την Καθαρά Δευτέρα, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Μπαρόζο, ο οποίος, απευθυνόμενος στους επικριτές της χώρας μας, είπε «…γιατί πιστεύετε ότι οι Ελληνες δεν θα τα καταφέρουν; Τους θεωρείτε κατώτερους;…»!

H εικόνα της χώρας μας φθείρεται, έχοντας καταποντιστεί σε ένα από τα χαμηλότερα σημεία από την απαρχή της ελληνικής Ιστορίας. Πλέον, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών, σε μερικές μάλιστα από αυτές η πλειοψηφία, αλλά και οι ηγεσίες κάποιων μεγάλων χωρών εκτός Ευρώπης, ζητούν να σταματήσει η βοήθεια προς τη χώρα μας.

Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί την κοινωνία μας από τις ανεπτυγμένες κοινωνίες του κόσμου; Σε προηγούμενο άρθρο μου («Καθημερινή» 29ης Μαΐου 2011), είχα υπογραμμίσει ότι η μεγάλη αδυναμία μας είναι ότι δεν είμαστε διαλεκτική χώρα. Δηλαδή, δεν έχουμε εθνικό όραμα και ενεργοποιό στόχο που θα μας δίνουν την κατεύθυνση, ούτε ένα ποιοτικό σύστημα διακυβέρνησης με σωστούς κανόνες και όρια συμπεριφοράς που θα μας εξασφαλίζει υψηλή ποιότητα διαλόγου και αποτελεσματική εφαρμογή των αποφάσεών μας. Σήμερα έχω καταλήξει ότι η γενεσιουργός αιτία της έλλειψης των παραπάνω είναι ο τρόπος που εμείς οι Ελληνες προσεγγίζουμε ένα θέμα, ένα πρόβλημα.

Είναι γεγονός ότι είναι στη φύση του ανθρώπου όταν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, να πηγαίνει κατευθείαν στη λύση του, αντί να πειθαρχεί σε μια επίπονη διαδικασία που οδηγεί στον ακριβή προσδιορισμό και ορισμό του προβλήματος. Ολοι έχουμε παραδείγματα από δραστηριότητες και σχέδια που έχουν αναληφθεί για την επίλυση προβλημάτων, χωρίς ωστόσο να φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ιδιαίτερα στη χώρα μας, σε καθημερινή βάση γινόμαστε μάρτυρες, είτε στην τηλεόραση είτε στη Βουλή είτε στις συναναστροφές μας με φίλους και συνεργάτες, διαλόγων μεταξύ ανθρώπων που εκφράζουν με ευκολία τις απόψεις τους για ένα θέμα χωρίς να έχουν εμβαθύνει, χωρίς να το γνωρίζουν επαρκώς. Και το χειρότερο είναι όταν και εμείς που παρακολουθούμε τον διάλογο και δεν έχουμε γνώση του θέματος, υποστηρίζουμε τη θέση εκείνου που, είτε είναι συναισθηματικά πιο κοντά με εμάς (με φιλικούς, πολιτικούς ή συγγενικούς δεσμούς), ή απλά, τα λέει πιο ωραία.

Ο δυτικός κόσμος βοηθήθηκε να αντιπαρέλθει την ανθρώπινη αυτή αδυναμία που θέλει να μην προσδίδεται η ίδια βαρύτητα / σημασία στον προσδιορισμό των αιτιών που οδηγούν σε ένα πρόβλημα με τη σωστή του λύση. Παραδείγματος χάρη, πριν από 250 περίπου χρόνια, ο Βολταίρος είχε πει ότι η σωστή λύση του λανθασμένα οριζόμενου προβλήματος είναι εξίσου μη αποδεκτή με τη λανθασμένη λύση του σωστά οριζόμενου προβλήματος, ενώ, ο Αϊνστάιν, στις αρχές του εικοστού αιώνα, είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένα σωστά προσδιορισμένο πρόβλημα έχει λυθεί κατά 50%.

Η ίδια αξία έχει διατυπωθεί με διαφορετικό τρόπο σε μια άλλη κουλτούρα, την ιαπωνική. Είναι η αξία που σε προτρέπει να προσεγγίσεις το πρόβλημα και να εξετάσεις με μεγάλη προσοχή τα αίτια που το δημιούργησαν (με απλά λόγια να έχεις προσωπική άποψη), για να ομονοήσεις με τους ομολόγους σου στον ορισμό του και στην ενδεδειγμένη λύση του. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται όχι μόνο μια κοινή και ισχυρή κατανόηση του σκεπτικού της απόφασης, αλλά και ένα υψηλό επίπεδο δέσμευσης στον επιλεχθέντα τρόπο δράσης που θα οδηγήσει στην αποτελεσματική επίλυση του προβλήματος.

Αν συγκρίνουμε τώρα αυτές τις προσεγγίσεις με την ελληνική πραγματικότητα, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε γιατί κάποιοι άλλοι λαοί αντιδρούν σε περιόδους κρίσης πιο ψύχραιμα από εμάς, αφιερώνουν τον απαιτούμενο χρόνο και κόπο για να κατανοήσουν το πρόβλημα και μετά, με αποτελεσματικό και δημιουργικό τρόπο ανασυγκροτούν την οικονομία τους και την κοινωνία τους σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα από τα προγενέστερα της κρίσης. Δεν είναι γιατί είναι διαφορετικοί από εμάς, απλώς έχουν διαφορετικές αξίες και κουλτούρα, με άλλα λόγια, έχουν μάθει να αντιδρούν και να ενεργούν διαφορετικά. Και κάτι ακόμα: Αντιλαμβάνονται και βιώνουν τη δημοκρατία διαφορετικά από εμάς. Οταν δεν γνωρίζουν, αυτοσυγκρατούνται και δεν εκφέρουν άποψη. Κάνουν μόνο ερωτήσεις για να μάθουν και εκφέρουν την άποψή τους όταν έχουν μελετήσει το πρόβλημα διεξοδικά και γνωρίζουν πώς δημιουργήθηκε.

Αυτό λοιπόν που θα παύσει να διαφοροποιεί την ελληνική κοινωνία από τις ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι η υιοθέτηση μιας κοινωνικής αξίας, παραδοχής ότι ο σωστός ορισμός του προβλήματος μάς οδηγεί όχι μόνο στη σωστή του λύση, αλλά και στη συναίνεση και, επομένως, και πιο σημαντικό, στην αποτελεσματική εκτέλεση του σχεδίου που θα επιλεγεί για την επίλυσή του.

* Ο κ. Τ. Αθανασόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς, αντιπρόεδρος του ΙΟΒΕ.