Είναι αναπόφευκτη η πτώση των αυτοκρατοριών;

Πότε έπεσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Μπορεί να βρει κανείς μια ακριβή απάντηση σε αυτή την ερώτηση σε πολλά βιβλία ιστορίας.

Η αυλαία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έπεσε, όπως συνήθως λέγεται, στις 4 Σεπτεμβρίου 476, όταν ο νεαρός αυτοκράτορας Ρωμύλος Αυγουστύλος εκθρονίστηκε από τον Γότθο αρχηγό Οδοάκρο. Η ιστορική γραμμή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων έλαβε τέλος. Η αρχαιότητα είχε πεθάνει, ο Μεσαίωνας άρχιζε.

Στην πραγματικότητα όμως, γράφει ο συγγραφέας Tom Holland στο βρετανικό περιοδικό New Statesman, το να χρονολογείται η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο 476 είναι λάθος. Ουσιαστικά, ο τίτλος του «τελευταίου Ρωμαίου αυτοκράτορα της Δύσης» θα έπρεπε να ανήκει όχι στον Ρωμύλο Αυγουστύλο αλλά στον Ιούλιο Νέπωτα που δολοφονήθηκε το 480.

Στο μεταξύ, στην ίδια τη Ρώμη, η ζωή συνεχιζόταν λίγο-πολύ κανονικά. Συνέχιζαν να εκλέγονται συγκλητικοί και αρματοδρομίες συνέχιζαν να πραγματοποιούνται στο Τσίρκο Μάξιμο. Το πιο περίεργο απ’ όλα ήταν ότι στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ακόμη ισχυρή. Με την εξουσία να ασκείται σε μια πόλη που εύστοχα ονομάστηκε Δεύτερη Ρώμη, η Αυτοκρατορία παρέμενε η μεγαλύτερη δύναμη της εποχής. Η Κωνσταντινούπολη είχε πολλούς αιώνες ζωής ακόμη ως Ρωμαϊκή πρωτεύουσα.

Σύμφωνα με τον Holland, η πτώση της Ρώμης είναι για την ανθρώπινη ιστορία ό, τι ήταν το τέλος των δεινοσαύρων για τη φυσική ιστορία: το χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας εξαφάνισης που παρ’ όλ’ αυτά, όταν κανείς τη δει πιο προσεκτικά, είναι τελικά πιο περίπλοκη από ό, τι φανταζόταν.

Αν είναι αλήθεια ότι τα πουλιά είναι οι πιο στενοί ζωντανοί συγγενείς των δεινοσαύρων, κατά τον ίδιο τρόπο η επιβίωση της έννοιας της Romanitas (ρωμαϊκότητας) κατά τον Μεσαίωνα και ίσως και αργότερα, μπορεί να αλλάξει την κατηγοριοποίηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως φαινομένου αποκλειστικά του αρχαίου κόσμου.

Βέβαια, δεν θα πρέπει να το παρακάνουμε, λέει ο Holland. Όπως ένας τρυποκάρυδος δεν είναι τυραννόσαυρος , έτσι και η Αγγλία της εποχής του Βέδα ήταν εντελώς διαφορετική από τη ρωμαϊκή επαρχία Βρετανία.

Τα πραγματικά γεγονότα της κοινωνικής κατάρρευσης έχουν γραφτεί στην ιστορία της εποχής και παραμένουν στα υλικά ευρήματα. Ένα αυτοκρατορικό σύστημα που υπήρχε για αιώνες είχε κυριολεκτικά καταρρεύσει. Βασίλεια βαρβαρικών φυλών ξεφύτρωσαν από τα ερείπια των ρωμαϊκών επαρχιών.

Κεντρικοί δρόμοι, εστίες θέρμανσης και αξιοπρεπείς αποχετεύσεις εξαφανίστηκαν για πάνω από μία χιλιετία. Επομένως, δεν είναι παράλογο να χαρακτηρίζεται η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση ως το πλησιέστερο γεγονός με το χτύπημα ενός αστεροειδούς σε ιστορικό επίπεδο.

Είναι εντυπωσιακό, εξάλλου, ότι ακόμη και σήμερα όλοι στη Δύση καταλαβαίνουν ενστικτωδώς την έννοια της αυτοκρατορίας. Ό, τι ανεβαίνει πρέπει να πέσει. Αυτό φαίνεται στους περισσότερους από μας σαν ένας νόμος της γεωπολιτικής. Κάθε δυτική χώρα που ήταν κάποτε αυτοκρατορία ή είχε τη θέση υπερδύναμης έχει ζήσει με τη συνείδηση της ίδια της θνησιμότητάς της.

Σήμερα, στην Ουάσινγκτον, πλανάται ακριβώς ο ίδιος φόβος. Όταν στην πρωτεύουσα μίας χώρας προβάλλει μία Γερουσία και ένα Καπιτώλιο, το παράδειγμα της παρακμής και της πτώσης της Ρώμης θα κρύβεται πάντοτε στο πίσω μέρος του μυαλού.

Ωστόσο, εκείνοι που συμπεραίνουν ότι η πτώση είναι ένα αναπόφευκτο φυσικό γεγονός για όλες τις αυτοκρατορίες, θα πρέπει να το ξανασκεφτούν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, καθώς οι ΗΠΑ είναι ακόμη ένα σχετικά νέο –ιστορικά- κράτος.

Επιμέλεια: Κατρίν Αλαμάνου

tvxs