Στη ραψωδία θ΄ της «Οδύσσειας» ο Ηφαιστος
γελοιοποιείται σε όλη την ολύμπια ομήγυρη. Εχει φτιάξει ένα δίχτυ με το
οποίο συλλαμβάνει τη σύζυγό του Αφροδίτη με τον Αρη στο κρεβάτι και,
όταν καλεί την οικογένεια για να τους δείξει τα καμώματά τους, εκείνοι,
αντί να επιτιμήσουν τους δύο εραστές, γελούν με τον παθόντα.
Φαντάζομαι ότι στο μυαλό του Ομήρου το γέλιο των θεών πρέπει να ήταν φοβερό, θορυβώδες και εξίσου τρομακτικό με τους κεραυνούς του Διός. Ανοιχτόμυαλοι οι αρχαίοι ημών. Τόσο ανοιχτόμυαλοι, που παντρεύουν τη θεά του έρωτα με τον χωλό προλετάριο της ομήγυρης, τον σιδηρουργό Ηφαιστο. Ακόμη πιο ανοιχτόμυαλοι, διότι, ενώ τους έχουν παντρέψει, αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτόν τον γάμο και ως εκ τούτου αναγνωρίζουν στην Αφροδίτη το δικαίωμα της μοιχείας. Η μοιχεία στο δίκαιο των θνητών ήταν απαγορευμένη, όμως το δίκαιο των αθανάτων δεν ταυτιζόταν με αυτό των θνητών. Τι αθάνατοι θα ήσαν;
Από την Αφροδίτη στην κυρία Μποβαρί έχουν περάσει πολλοί αιώνες ανθρώπινης εμπειρίας. Πολλή φαιά ουσία έχει καταναλωθεί, άφθονη δημιουργικότητα έχει γονιμοποιήσει τη φαντασία, η ηρωίδα του Φλομπέρ δεν πιστεύει στη θεά Αφροδίτη, πλην όμως η γεωγραφία του υποσυνειδήτου, ακόμη κι αν έχει τροποποιηθεί, διατηρεί τα κοινά σημεία αναφοράς της. Η σύζυγος του αγροτικού γιατρού της Νορμανδίας, όταν απατά τον άνδρα της, απαλλάσσεται από τους περιορισμούς του αστικού και ποινικού δικαίου και περνάει σε μιαν άλλη διάσταση. Η μοιχεία τής δίνει το δικαίωμα να αισθανθεί «αθάνατη», κοινώς απελευθερωμένη από τα δεσμά της θνητής της ύπαρξης. Αν δεν υπήρχε αυτή η διάσταση, το έργο του Φλομπέρ θα ήταν μια κοινότοπη ιστορία, μια από αυτές που συμβαίνουν καθημερινά σε όλον τον κόσμο, δεν τις παίρνει είδηση κανείς και αφορούν μόνον τους εμπλεκομένους. Δεν είναι κάθε γυναίκα που απατά τον άνδρα της Μποβαρί, ούτε έχει δικαιώματα στον κόσμο της Αφροδίτης. Στη «Φαίδρα» του Ρακίνα, όταν κάποια στιγμή έρχεται η είδηση ότι ο Θησέας πέθανε, η Τροφός λέει στην Φαίδρα: «Ο έρωτάς σας έγινε πλέον κοινότοπος». Απ’ τη στιγμή που ο Θησέας δεν υπάρχει, ο γιος του Ιππόλυτος, με τον οποίον είναι ερωτευμένη η Φαίδρα, είναι ένας νέος σαν όλους τους άλλους νέους. Και δεν υπάρχει θέμα μοιχείας της μητριάς με τον προγονό.
Και τώρα για εμάς εδώ να πούμε. Προχθές πέθανε ο Φίλιπ Ροθ. Αν δεν κάνω λάθος, ήταν ο δεύτερος σύγχρονός μας μετά τον Μπόρχες που, ενώ ήταν υποψήφιος επί σειρά ετών για το Νομπέλ, δεν τα κατάφερε. Αντίπαλος του Μπόρχες ήταν η πολιτική του τοποθέτηση. Είναι γνωστή η φωτογραφία της χειραψίας του με τον δικτάτορα της Αργεντινής Βιντέλα. Αν δεν κάνω λάθος, στην ίδια φωτογραφία εμφανίζεται και ο επίσης μεγάλος Ερνέστο Σάμπατο. Οι άνθρωποι είχαν ζήσει τον περονισμό, όμως το δικαστήριο δημοκρατικών πεποιθήσεων της Σουηδίας δεν αναγνώριζε ελαφρυντικά. Εδωσαν το Νομπέλ στον Βάργκας Λιόσα, μεγάλο συγγραφέα επίσης, και τον επίσης μεγάλο Μάρκες. Ο Βάργκας Λιόσα ήταν φιλελεύθερος –είχε κατεβεί και ως υποψήφιος σε κάποιες εκλογές στο Περού– ο δε Μάρκες παρέμεινε έως το τέλος οπαδός του Κάστρο.
Ο Φίλιπ Ροθ ανήκει στην παράδοση της Μποβαρί, και κατ’ επέκταση στην κλασική αντίληψη για τη δύναμη του έρωτα. Και όταν λέμε κλασική, εννοούμε κλασική, δηλαδή ελληνική. Με το υπέροχο χιούμορ του Νεοϋορκέζου Εβραίου και τις αφροδίσιες εμμονές του, είναι σαν να πήρε τη λογοτεχνία από εκεί που την άφησε ο Χένρι Μίλερ και οι μπίτνικ επίγονοί του και να την οδήγησε στον σημερινό μας κόσμο. Το μεγαλείο του Μίλερ είναι ότι γράφει για να υπονομεύσει την ευπρέπεια του Αμερικανικού Ονείρου. Ο Ροθ το παραλαμβάνει όταν πια έχει καταρρεύσει.
Η αλήθεια είναι ότι κάποτε βαρέθηκα να τον διαβάζω. Βαρέθηκα τις αφροδίσιες εμμονές του και θεώρησα ότι στη «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» δεν έλαβε υπ’ όψιν του το γεγονός ότι ο ναζισμός δεν χτύπησε μόνον τους Εβραίους αλλά και ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό. Λεπτομέρειες όμως, μάλλον άνευ σημασίας. Κάθε αναγνώστης και οι ιδιοτροπίες του.
Σημασία έχει ο κόσμος μας να ξανακούσει το γέλιο των θεών που άκουγε ο Ομηρος και να ξανανιώσει το ρίγος της αθανασίας που αισθάνθηκε η κυρία Μποβαρί. Κοινώς να ξαναβρεί τη διάσταση της δημιουργίας χωρίς να φοβάται τα στοιχεία της ανθρώπινης συνθήκης. Και ο Ροθ, σε πείσμα της πολιτικής ορθότητας, δεν τα φοβήθηκε.
http://www.kathimerini.gr
Φαντάζομαι ότι στο μυαλό του Ομήρου το γέλιο των θεών πρέπει να ήταν φοβερό, θορυβώδες και εξίσου τρομακτικό με τους κεραυνούς του Διός. Ανοιχτόμυαλοι οι αρχαίοι ημών. Τόσο ανοιχτόμυαλοι, που παντρεύουν τη θεά του έρωτα με τον χωλό προλετάριο της ομήγυρης, τον σιδηρουργό Ηφαιστο. Ακόμη πιο ανοιχτόμυαλοι, διότι, ενώ τους έχουν παντρέψει, αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτόν τον γάμο και ως εκ τούτου αναγνωρίζουν στην Αφροδίτη το δικαίωμα της μοιχείας. Η μοιχεία στο δίκαιο των θνητών ήταν απαγορευμένη, όμως το δίκαιο των αθανάτων δεν ταυτιζόταν με αυτό των θνητών. Τι αθάνατοι θα ήσαν;
Από την Αφροδίτη στην κυρία Μποβαρί έχουν περάσει πολλοί αιώνες ανθρώπινης εμπειρίας. Πολλή φαιά ουσία έχει καταναλωθεί, άφθονη δημιουργικότητα έχει γονιμοποιήσει τη φαντασία, η ηρωίδα του Φλομπέρ δεν πιστεύει στη θεά Αφροδίτη, πλην όμως η γεωγραφία του υποσυνειδήτου, ακόμη κι αν έχει τροποποιηθεί, διατηρεί τα κοινά σημεία αναφοράς της. Η σύζυγος του αγροτικού γιατρού της Νορμανδίας, όταν απατά τον άνδρα της, απαλλάσσεται από τους περιορισμούς του αστικού και ποινικού δικαίου και περνάει σε μιαν άλλη διάσταση. Η μοιχεία τής δίνει το δικαίωμα να αισθανθεί «αθάνατη», κοινώς απελευθερωμένη από τα δεσμά της θνητής της ύπαρξης. Αν δεν υπήρχε αυτή η διάσταση, το έργο του Φλομπέρ θα ήταν μια κοινότοπη ιστορία, μια από αυτές που συμβαίνουν καθημερινά σε όλον τον κόσμο, δεν τις παίρνει είδηση κανείς και αφορούν μόνον τους εμπλεκομένους. Δεν είναι κάθε γυναίκα που απατά τον άνδρα της Μποβαρί, ούτε έχει δικαιώματα στον κόσμο της Αφροδίτης. Στη «Φαίδρα» του Ρακίνα, όταν κάποια στιγμή έρχεται η είδηση ότι ο Θησέας πέθανε, η Τροφός λέει στην Φαίδρα: «Ο έρωτάς σας έγινε πλέον κοινότοπος». Απ’ τη στιγμή που ο Θησέας δεν υπάρχει, ο γιος του Ιππόλυτος, με τον οποίον είναι ερωτευμένη η Φαίδρα, είναι ένας νέος σαν όλους τους άλλους νέους. Και δεν υπάρχει θέμα μοιχείας της μητριάς με τον προγονό.
Και τώρα για εμάς εδώ να πούμε. Προχθές πέθανε ο Φίλιπ Ροθ. Αν δεν κάνω λάθος, ήταν ο δεύτερος σύγχρονός μας μετά τον Μπόρχες που, ενώ ήταν υποψήφιος επί σειρά ετών για το Νομπέλ, δεν τα κατάφερε. Αντίπαλος του Μπόρχες ήταν η πολιτική του τοποθέτηση. Είναι γνωστή η φωτογραφία της χειραψίας του με τον δικτάτορα της Αργεντινής Βιντέλα. Αν δεν κάνω λάθος, στην ίδια φωτογραφία εμφανίζεται και ο επίσης μεγάλος Ερνέστο Σάμπατο. Οι άνθρωποι είχαν ζήσει τον περονισμό, όμως το δικαστήριο δημοκρατικών πεποιθήσεων της Σουηδίας δεν αναγνώριζε ελαφρυντικά. Εδωσαν το Νομπέλ στον Βάργκας Λιόσα, μεγάλο συγγραφέα επίσης, και τον επίσης μεγάλο Μάρκες. Ο Βάργκας Λιόσα ήταν φιλελεύθερος –είχε κατεβεί και ως υποψήφιος σε κάποιες εκλογές στο Περού– ο δε Μάρκες παρέμεινε έως το τέλος οπαδός του Κάστρο.
Ο Φίλιπ Ροθ ανήκει στην παράδοση της Μποβαρί, και κατ’ επέκταση στην κλασική αντίληψη για τη δύναμη του έρωτα. Και όταν λέμε κλασική, εννοούμε κλασική, δηλαδή ελληνική. Με το υπέροχο χιούμορ του Νεοϋορκέζου Εβραίου και τις αφροδίσιες εμμονές του, είναι σαν να πήρε τη λογοτεχνία από εκεί που την άφησε ο Χένρι Μίλερ και οι μπίτνικ επίγονοί του και να την οδήγησε στον σημερινό μας κόσμο. Το μεγαλείο του Μίλερ είναι ότι γράφει για να υπονομεύσει την ευπρέπεια του Αμερικανικού Ονείρου. Ο Ροθ το παραλαμβάνει όταν πια έχει καταρρεύσει.
Η αλήθεια είναι ότι κάποτε βαρέθηκα να τον διαβάζω. Βαρέθηκα τις αφροδίσιες εμμονές του και θεώρησα ότι στη «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» δεν έλαβε υπ’ όψιν του το γεγονός ότι ο ναζισμός δεν χτύπησε μόνον τους Εβραίους αλλά και ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό. Λεπτομέρειες όμως, μάλλον άνευ σημασίας. Κάθε αναγνώστης και οι ιδιοτροπίες του.
Σημασία έχει ο κόσμος μας να ξανακούσει το γέλιο των θεών που άκουγε ο Ομηρος και να ξανανιώσει το ρίγος της αθανασίας που αισθάνθηκε η κυρία Μποβαρί. Κοινώς να ξαναβρεί τη διάσταση της δημιουργίας χωρίς να φοβάται τα στοιχεία της ανθρώπινης συνθήκης. Και ο Ροθ, σε πείσμα της πολιτικής ορθότητας, δεν τα φοβήθηκε.
http://www.kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου