Αλβιν Τόφλερ, το τρίτο κύμα

Από την ουτοπία στην «πρακτοπία»

Ο συγγραφέας Alvin Toffler μιλάει στους Dijana Sulic - Weronika Zarachowicz, BHMA 25 Δεκεμβρίου 1998


Τι διαφοροποιεί τον 20ό αιώνα από τους προηγουμένους;

- «Ο 20ός αιώνας είδε την εξαιρετικά γρήγορη εξάπλωση του βιομηχανικού πολιτισμού σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Αλλά συγχρόνως, στα μέσα του αιώνα, άρχισε να εμφανίζεται ένα νέο είδος οικονομίας και κοινωνίας, ένα "τρίτο κύμα πολιτισμού". Το πρώτο ήταν αγροτικό, το δεύτερο βιομηχανικό ενώ σήμερα η οικονομία και η κοινωνία βασίζονται στη γνώση. Πρόκειται για μια κυρίαρχη ιστορική αλλαγή την οποία πιστεύω ότι θα θυμάται ο κόσμος για αιώνες από σήμερα».


Συμφωνείτε ότι ο 20ός αιώνας ήταν ο πιο αιματηρός στην ιστορία της ανθρωπότητας;

- «Αμφιβάλλω. Από άποψης απολύτων αριθμών πόσοι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν, ακρωτηριάστηκαν ή καταστράφηκαν με κάποιον τρόπο , ο 20ός αιώνας είναι ο πιο αιματηρός. Αλλά αν αναλογιστείτε τους ατελείωτους πολέμους που σημάδεψαν διάφορα μέρη του κόσμου κατά την Ιστορία και κάνετε τη σύγκριση με το μέγεθος του ζωντανού πληθυσμού εκείνης της εποχής, μπορεί και να μην είναι».


Αν έπρεπε να συνοψίσετε τον 20ό αιώνα, ποια είναι τα ορόσημα που θα επισημαίνατε;

- «Η εμφάνιση ενός νέου τρόπου ζωής που βασίζεται σε νέες εφαρμογές της γνώσης για τη δημιουργία πλούτου και σε νέα σχήματα κοινωνικής οργάνωσης. Αυτό άρχισε λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν μπορούμε βεβαίως να αγνοήσουμε τα κρίσιμα σημεία καμπής του αιώνα, έναν πόλεμο που μαινόταν κατά διαστήματα από το 1914 ως το 1945, με ένα διάλειμμα ειρήνης, και τον Πρώτο σχεδόν Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τον Ψυχρό Πόλεμο, ο οποίος έφερε πρώτη φορά στο προσκήνιο την απειλή της παγκόσμιας αποτέφρωσης».


Η καμπή του αιώνα και της χιλιετίας έχει σημαντική ψυχολογική επίδραση στους ανθρώπους ανά τον κόσμο. Πιστεύετε ότι υπάρχουν λόγοι για να φοβάται κανείς;

- «Οχι. Το έτος 2000 είναι παντελώς αδιάφορο σε πολλές κουλτούρες που δεν μοιράζονται το ίδιο ημερολόγιο με τη Δύση ενώ είναι ένα αυθαίρετο δημιούργημα του ημερολογίου αυτού. Υπάρχουν πολλά πράγματα να φοβηθούμε και να μας κάνουν να ανησυχήσουμε αλλά δεν είναι αποτέλεσμα της ιδιαιτερότητας αυτής του ημερολογίου».


Τι πιστεύετε ότι πρέπει να φοβηθούμε στο μέλλον;

- «Πιστεύω ότι πρέπει να φοβηθούμε τη γεωπολιτική σύγκρουση. Μετακινούμαστε από ένα διχοτομημένο κόσμο σε έναν τριχοτομημένο. Για έναν ή δύο αιώνες η βασική κατανομή της εξουσίας στον πλανήτη ήταν μεταξύ του βιομηχανοποιημένου σταδίου και του αγροτικού εξαγωγικού. Αυτό που καταφέραμε με την άνοδο της εκβιομηχάνισης και της αποικιοκρατίας τον 19ο αιώνα και την ανάπτυξη βιομηχανοποιημένων κοινωνιών αυτό τον αιώνα ήταν να μοιράσουμε τον κόσμο σε ένα διώροφο σπίτι: οι αγροτικοί πληθυσμοί στο κάτω πάτωμα, οι βιομηχανοποιημένοι στο επάνω. Σήμερα συντελείται μια βαθιά αλλαγή σε αυτή την κατανομή εξουσίας. Προσθέτουμε έναν τρίτο όροφο στο σπίτι. Στην κορυφή, τουλάχιστον προς το παρόν, βλέπουμε οικονομίες και κοινωνίες που βασίζονται στη γνώση. Αυτή δεν είναι αναγκαστικά μόνιμη κατανομή εξουσίας. Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε στο μέλλον προκύπτει από το γεγονός ότι οι νέοι τρόποι ζωής αποτελούν πρόκληση για τις ελίτ των προηγούμενων πολιτισμών και αυτή η σύγκρουση καταλήγει πάντα σε διαμάχη και ενίοτε σε βία».


Η γνώση θα παίζει κυρίαρχο ρόλο τον επόμενο αιώνα;

- «Μεταχειρίζομαι τον όρο γνώση με την πολύ ευρεία έννοια για να συμπεριλάβω πληροφορίες, δεδομένα, εικόνες, ιδέες, σύμβολα αλλά και την αντι-γνώση και την παραπληροφόρηση. Ολη αυτή η δυσνόητη διάρθρωση αλλάζει πολύ γρήγορα και έχει μεταβάλει τη σχέση της με τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι δημιουργούν πλούτο».


Ποιος θα έχει τον έλεγχο των νέων πόρων της γνώσης;

-«Το ερώτημα που προκύπτει όταν μιλάμε για την τριχοτόμηση της δύναμης είναι το εξής: Αυτή θα φέρει μια νεοαποικιοκρατία με τις πλούσιες σε πληροφορία χώρες, τρόπος του λέγειν, στην κορυφή; Η απάντησή μου είναι όχι, γιατί η γνώση δεν είναι το ίδιο είδος πόρου με τους προηγούμενους πόρους που χρησιμοποιούσε η οικονομία. Η ουσία της σημερινής οικονομικής δύναμης δεν βασίζεται στις υλικές εγκαταστάσεις αλλά στη γνώση που χρησιμοποιείται στην οικονομία. Σε μια παγκόσμια οικονομία τρίτου κύματος είναι πολύ πιο δύσκολο να κρατάει κανείς "κλειδωμένη" τη γνώση από όσο είναι να κρατάει τα εργοστάσια σε έναν τόπο. Και η γνώση δεν μπορεί να κρατείται "εμφιαλωμένη" επ' άπειρον, ακόμη και με μέτρα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, ούτε μπορεί να μονοπωλείται επ' άπειρον. Υπάρχει μια επαναστατική διαφορά μεταξύ μιας οικονομίας που βασίζεται στη γνώση και όλων των προηγούμενων οικονομιών. Στην περίπτωση των αγροτικών οικονομιών, αν εγώ χρησιμοποιώ τη γη, εσύ δεν μπορείς να τη χρησιμοποιείς συγχρόνως. Στην περίπτωση των βιομηχανικών οικονομιών, αν εγώ χρησιμοποιώ τα εργοστάσια, εσύ δεν μπορείς να τα χρησιμοποιείς συγχρόνως. Στην περίπτωση της γνώσης, αν εγώ χρησιμοποιώ τη γνώση, μπορείς και εσύ να τη χρησιμοποιείς συγχρόνως. Και αν τη χρησιμοποιούμε έξυπνα και δημιουργικά, μπορούμε να παράγουμε και άλλη».


Πιστεύετε ότι η δύναμη τον επόμενο αιώνα θα μετατοπιστεί από τους πολιτικούς στους επιστήμονες;

- «Δεν είναι τόσο απλό. Για τους συμβατικούς οικονομολόγους οι αποκαλούμενοι "συντελεστές της παραγωγής" ήταν πάντα η γη, η εργασία και το κεφάλαιο. Αν υπάρχει κάποιος που πιστεύει ότι αυτό ισχύει ακόμη, χρειάζεται μαθήματα επιμόρφωσης. Γιατί η γνώση σήμερα δεν είναι απλώς ένας από τους συντελεστές της παραγωγής αλλά είναι ο κυριότερος συντελεστής της παραγωγής στις αναδυόμενες οικονομίες τρίτου κύματος: με τη σωστή γνώση, στα σωστά χέρια, τη σωστή στιγμή και στον σωστό τόπο, χρειάζεσαι λιγότερη γη, λιγότερη εργασία και μικρότερο κεφάλαιο για να παράγεις το ίδιο αποτέλεσμα. Η γνώση λοιπόν είναι το απόλυτο υποκατάστατο των άλλων συντελεστών της παραγωγής. Αλλάζει τον ρόλο της γραφειοκρατίας έναντι των δικτύων· μεταβάλλει τη δύναμη των ατόμων που αποκαλούνται "φύλακες εισόδου" της γνώσης εντός των οργανισμών· δυσχεραίνει το έργο των κυβερνήσεων που επιθυμούν να ελέγχουν τις πληροφορίες που λαμβάνουν οι πολίτες τους· ανοίγει τεράστιες δυνατότητες για νέα είδη δημοκρατίας αλλά και τεράστιες δυνατότητες για νέες μορφές κακού».


Τα κέντρα εξουσίας του 21ου αιώνα θα είναι συγκεντρωμένα γύρω από άτομα, επιχειρήσεις ή παγκόσμιους οργανισμούς;

-«Το Internet, ως ένα παράδειγμα της αναδυόμενης τεχνολογίας της πληροφορίας, έχει την ιδιότητα να αυξάνει ριζικά τη δύναμη των ατόμων. Δίνει τη δυνατότητα σε ένα μεμονωμένο άτομο να επικοινωνεί με εκατομμύρια ανθρώπους. Ενας και μόνο εξόριστος βιρμανός φοιτητής που συνδέθηκε με το Internet κατάφερε να οργανώσει διαμαρτυρία κατά του καθεστώτος της Βιρμανίας, ικανή να πείσει αρκετές επιχειρήσεις να αποσύρουν τις επενδύσεις τους από τη χώρα».


Πώς θα εξελιχθεί ο ρόλος αυτός των ατόμων τον επόμενο αιώνα;

- «Ζούμε σε μια επαναστατική περίοδο. Κανένας δεν γνωρίζει το μέλλον με σιγουριά και κανένας δεν γνωρίζει πώς θα κατανέμεται η εξουσία σε 100 χρόνια από σήμερα. Αλλά οι επόμενες γενιές θα δουν αρκετά καινούργια φαινόμενα. Ενα από αυτά είναι η ενίσχυση της δύναμης νέων και περίεργων παικτών, ανθρώπων που συμμετέχουν στο παιχνίδι της γνώσης. Στις ΗΠΑ, λ.χ., ένα και μόνο άτομο, ονόματι Ματ Ντρατζ, μπήκε στο Internet και δημιούργησε την προσωπική του καθημερινή εφημερίδα. Αυτός έβγαλε πρώτος την ιστορία με τη Μόνικα Λιουίνσκι η οποία ταρακούνησε το πολιτικό οικοδόμημα των ΗΠΑ επί έξι μήνες. Ενα άτομο όχι ένα πολιτικό κόμμα ούτε μια επιχείρηση ούτε μια θρησκεία , μονάχα ένα άτομο με την υποστήριξη της νέας τεχνολογίας της πληροφορίας».


Πώς θα ορίζατε έναν πρωτοπόρο για τον 21ο αιώνα;

- «Εχουμε χιλιάδες, εκατομμύρια πρωτοπόρους οι οποίοι είναι σήμερα στρατιώτες, κατά κάποιον τρόπο, σε αυτή την επανάσταση. Είναι συνηθισμένοι άνθρωποι που κάνουν συνηθισμένες δουλειές ή που πιστεύουν πως κάνουν συνηθισμένες δουλειές. Είναι άνθρωποι που μεταχειρίζονται τη νέα επιστήμη και τεχνολογία που έχουμε στη διάθεσή μας και την εφαρμόζουν σε διάφορους τομείς είτε για να κατασκευάσουν νέα όργανα ή τεχνητό δέρμα είτε για να ανασυγκροτήσουν οργανισμούς με λιγότερο γραφειοκρατικό τρόπο είτε για να ανοίξουν τον δρόμο στις νέες μορφές τέχνης και μέσων επικοινωνίας είτε για να κατασκευάσουν λογισμικό είτε για να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου είτε για να πειραματιστούν με νέες πολιτικές φόρμες τρίτου κύματος. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι συμβάλλουν, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, στον σχηματισμό του τρίτου κύματος του πολιτισμού».


Στον επόμενο αιώνα θα κυριαρχούν η βιοτεχνολογία και οι ειδικοί των υπολογιστών;

- «Δεν θα κυριαρχούν οι ειδικοί. Μπορεί να κυριαρχούν η τεχνολογία και η βιολογία ή ίσως και ο συνδυασμός της τεχνολογίας της πληροφορίας με τη βιολογική επανάσταση για να δημιουργηθεί ένα βιοπληροφορικό μείγμα στην υπηρεσία του ανθρώπου. Αυτά είναι στην πραγματικότητα ένα είδος προετοιμασίας για το επόμενο, τέταρτο κύμα της Ιστορίας, όταν οι άνθρωποι θα κατοικούν και σε άλλους πλανήτες».


Πώς αυτές οι νέες εξελίξεις θα επηρεάσουν τις παγκόσμιες υποθέσεις;

- «Στην παγκόσμια αρένα σήμερα υπάρχουν πολύ περισσότεροι ανταγωνιζόμενοι μονομάχοι από όσους υπήρχαν τα προηγούμενα 300 χρόνια. Από τα μέσα του 17ου αιώνα και μετά είδαμε μια παγκόσμια αρένα που κυριαρχείται από τα έθνη-κράτη. Αυτό που συμβαίνει σήμερα, πιστεύω, συγχρόνως με την τριχοτόμηση, είναι η μετατόπιση της εξουσίας από τα έθνη-κράτη σε πολλούς άλλους παίκτες στην παγκόσμια σκηνή. Ορισμένοι από αυτούς είναι θρησκείες, όπως το Ισλάμ. Η Εκκλησία του Βατικανού είναι σημαντικός παγκόσμιος παίκτης καθώς και οι πολυεθνικές εταιρείες, τα δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις οι οποίες δικτυώνονται όλο και περισσότερο και είναι ικανές να σχηματίσουν πολύ γρήγορα πρόσκαιρες συμμαχίες για διάφορα ζητήματα. Υπάρχουν πολλοί ακόμη παίκτες, όπως μεμονωμένοι κερδοσκόποι ή μικρές ομάδες επενδυτών.

Γι' αυτό τον λόγο πιστεύω ότι η γενική ιδέα των παγκοσμίων υποθέσεων του μέλλοντος είναι η "βαθιά συμμαχία". Οι μελλοντικές συμμαχίες θα είναι πολυεπίπεδες και πολυδιάστατες και ενδέχεται να αποτελούνται όχι μόνο από συνδυασμό εθνών-κρατών αλλά και από πρόσκαιρες συμμαχίες, λ.χ. τριών κρατών, οκτώ μη κυβερνητικών οργανώσεων, τριών ή τεσσάρων εταιρειών με κοινά συμφέροντα. Οι συμμαχίες αυτές θα είναι πολύ πιο περίπλοκες και πολύ πιο ισχυρές από τις παρούσες συμμαχίες των εθνών-κρατών».


Ποιες είναι οι ελπίδες και τα όνειρά σας για τον 21ο αιώνα;

- «Δεν πιστεύω στην ουτοπία. Πιστεύω πως πρέπει να κατευθυνθούμε προς την "πρακτοπία", τη βελτίωση, τον καλύτερο, πιο πρακτικό τρόπο ζωής που θα βασίζεται στην τεράστια ποικιλία. Θεωρώ ότι απομακρυνόμαστε από τη βιομηχανική ομοιομορφία, στην οποία το μοντέλο για κάθε χώρα είναι η μαζική παραγωγή, η μαζική διανομή, η μαζική κατανάλωση, η μαζική εκπαίδευση ή τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και στρεφόμαστε προς τις πιθανές μορφές κοινωνικής οργάνωσης που έχουν πολύ μεγαλύτερη ποικιλία. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια υγιής εξέλιξη. Προφανώς ο καθένας ελπίζει ότι θα υπάρχουν ειρήνη, ευημερία, ανθρώπινα δικαιώματα αλλά αυτά είναι, κατά κάποιον τρόπο, εύκολα όνειρα. Εύκολο να τα ονειρευθεί κανείς αλλά πολύ δύσκολο να επιτευχθούν».

http://www.istologos.gr/cooperation/