Κώστα Ε. Μπέη: Η θεωρία για τα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου στον Κρίτωνα του Πλάτωνα και η επίδρασή τους στη σύγχρονη δυτική σκέψη

Κώστας Ε. Μπέης
καθηγητής της πολιτικής δικονομίας
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δ.ν., δ.φ.
1
Η θεωρία των θεμελιακών δικαιωμάτων

Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός καυχάται -ευλόγως- για μια μεγάλη κατάκτησή του: το σεβασμό των θεμελιακών δικαιωμάτων του ανθρώπου, ενώπιον των οποίων κάμπτεται η παντοδυναμία του κοινού νομοθέτη. Αυτή είναι η συμβολή του πολιτικού, του δικαιικού και του φιλοσοφικού στοχασμού της δικής μας εποχής στην περαιτέρω προαγωγή του παναθρώπινου πολιτισμού που μας κληροδότησαν οι αιώνες.

Σε δικαιικό επίπεδο τα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου διασφαλίζονται έναντι της παντοδυναμίας του νομοθέτη από τα εθνικά Συντάγματα. Το ελληνικό Σύνταγμα ορίζει απεριφράστως ότι “ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας” (Σ 2 § 1). Από αυτήν την κεντρική παραδοχή του Συντάγματος απορρέει το πρωταρχικό θεμελιακό δικαίωμα καθενός “να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφ' όσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη” (Σ 5 § 1).

Ο πυρήνας της σύγχρονης ενιαίας ευρωπαϊκής έννομης τάξης έχει κωδικοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του 1950 -κοινώς γνωστή ως Σύμβαση της Ρώμης- η οποία, δεν έχει αρκεστεί απλώς σε θεωρητική διακήρυξη των αναγραφόμενων σ' αυτήν θεμελιακών δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλ' έχει εξοπλίσει τη δραστικότητά της με την έκτοτε καθίδρυση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου του Στρασβούργου, στο οποίο δικαιούται να προσφύγει κάθε πρόσωπο ή ένωση προσώπων εναντίον εκείνης της κυβέρνησης συμβαλλόμενου ευρωπαϊκού κράτους, του οποίου η νομοθεσία ή τα διοικητικά της όργανα προσέβαλαν θεμελιακό δικαίωμα του προσφεύγοντα. Το δικαστήριο, αν διαπιστώσει την παράβαση, υποχρεώνει την εγκαλούμενη Ε. κυβέρνηση να προσαρμόσει τη νομοθεσία της στις δεσμευτικές διατάξεις της Σύμβασης της Ρώμης και των πρόσθετων πρωτοκόλλων της, ενώ εξ άλλου την καταδικάζει να πληρώσει εύλογη χρηματική ικανοποίηση στο προσφεύγον θύμα της προσβολής.

Αυτός είναι ο πυρήνας της ουσίας και της δραστικότητας της σύγχρονης θεωρίας για τα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου.
2
Ο Κρίτων του Πλάτωνα ως απώτερη πηγή της θεωρίαςγια τα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου

Ο Adomeit, διαπρεπής καθηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου και του εργατικού δικαίου στη Νομική Σχολή της Κολωνίας, έχει τεκμηριωμένα υποστηρίξει ότι απώτερη πηγή της θεωρίας των θεμελιακών δικαιωμάτων είναι η διδασκαλία του Σωκράτη, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στον Κρίτωνα του Πλάτωνα[2].

Έχω διαβάσει πολλές φορές τον Κρίτωνα. Και ήμουν πάντα με την εντύπωση πως το κεντρικό μήνυμα αυτού του πλατωνικού διαλόγου εξαντλείται στην αποθέωση της φιλοπατρίας, ως αξίας καθ' αυτήν. Όντως ο Σωκράτης είναι πιστός στους νόμους της πατρίδας του, πρόθυμος να υποβληθεί στην επικείμενη θανάτωσή του, στην οποία καταδικάστηκε από το αρμόδιο δικαστήριο κατά τους πάτριους νόμους:

και εν πολέμω και εν δικαστηρίω και πανταχού ποιητέον, ά αν κελεύη η πόλις και η πατρίς[3].

Όμως η υποταγή του Σωκράτη στην κυριαρχία των νόμων δέν είναι τυφλή. Εντάσσεται μέσα στο σιωπηρό κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο έχει καταρτιστεί μ' ελεύθερη βούληση. Έτσι φέρονται οι νόμοι να του θυμίζουν οτι:

ξυνθήκας τας προς ημάς αυτούς και ομολογίας (...) ουχ υπο ανάγκης ομολογήσας, ουδέ απατηθείς, ουδέ εν ολίγω χρόνω αναγκασθείς βουλεύσασθαι, αλλ' εν έτεσιν εβδομήκοντα, εν οίς εξήν σοι απιέναι, ει μή ηρέσκομεν ημείς μηδέ δίκαια εφαίνοντό σοι αι ομολογίαι είναι[4].

Η υποταγή στους νόμους συνιστά λοιπόν, ήδη κατά τη σωκρατική διδασκαλία, την αντιπαροχή του πολίτη για τις υπηρεσίες, τις οποίες συμφωνείται να του προσφέρει η αντισυμβαλλόμενη κρατική εξουσία. Αυτή δε η αντιπροσφορά των νόμων προς τους πολίτες, στο πλαίσιο του καταρτιζόμενου κοινωνικού συμβολαίου, διαρθρώνεται στις ακόλουθες θεμελιακές δεσμεύσεις της πολιτείας, με τ' αντίστοιχα προς αυτές θεμελιακά δικαιώματα των πολιτών:

(α) να μπορεί ο πολίτης ν' αναπτύσσει την προσωπικότητά του, έχοντας ως στόχο την ευδαιμονία, αντί του να σέρνεται -εξουθενωμένος- μέσα στη βιοπάλη:

ου το ζήν (...) αλλά το εύ ζήν[5].

Πρόκειται για το ατομικό δικαίωμα, το οποίο στη δική μας εποχή, κατοχυρώνεται από το προαναφερόμενο άρθρο 5 § 1 Σ.

(β) Να μπορεί ο πολίτης να εκφράζει και να διαδίδει τους στοχασμούς του, καθώς και να συμπράττει στις δημοκρατικές διαδικασίες, διαμέσου των οποίων ασκείται η κρατική εξουσία, κάτι που τότε περιελάμβανε και το δικαίωμα του να συμβάλλει στην αλλαγή και βελτίωση της έννομης τάξης:

δυοίν θάτερα, ή πείθειν ημάς ή ποιείν[6] ά αν κελεύη, και πάσχειν, εάν τι προστάττη παθείν[7].

Πρόκειται για το ατομικό δικαίωμα, το οποίο στη δική μας εποχή κατοχυρώνεται κυρίως από το άρθρο 14 § 1 Σ, που ορίζει οτι “καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους τους κράτους”, καθώς και από άρθρα 29 και 51 Σ, που καθιερώνουν τα δικαιώματα για ίδρυση πολιτικών κομμάτων και συμμετοχή σ' αυτά, με το περαιτέρω ειδικότερο δικαίωμα κάθε Έλληνα πολίτη να εκλέγει ή να εκλέγεται διαμέσου αυτών.

Όμως, στο πολίτευμα της άμεσης αθηναϊκής δημοκρατίας, το θεμελιακό τούτο δικαίωμα του πολίτη ήταν πολύ πιό δραστικό απο ό,τι μόνο θεωρητικώς και μόνον απο λίγους μπορεί σήμερα ν' ασκηθεί. Και τούτο, γιατι κατά τους νόμους της αθηναϊκής πολιτείας ίσχυε ο θεσμός της λεγόμενης διαχειροτονίας των νόμων:

των δε νόμων των κειμένων μή εξείναι λύσαι μηδένα, εάν μή εν νομοθέταις. τότε δ' εξείναι τω βουλομένω Αθηναίων λύειν, έτερον τιθέντι ανθ' ότου άν λύη· διαχειροτονίαν δε ποιείν τους προέδρους περι τούτων των νόμων, πρώτον μεν περι του κειμένου, ει δοκεί επιτήδειος είναι τω δήμω τω Αθηναίων ή ού, έπειτα περι του τιθεμένου. Οπότερον δ' άν χειροτονήσωσιν οι νομοθέται, τούτον κύριον είναι[8].

Σ' αυτήν τη διαχειροτονία των νόμων προτρέπονταν και ενθαρρύνονταν οι πολίτες:

επι δε της πρώτης πρυτανείας τη ενδεκάτη εν τω δήμω, επειδάν εύξηται ο κήρυξ, επιχειροτονίαν ποιείν των νόμων[9].

Η εκ μέρους των νομοθετών κατάργηση του ισχύοντα νόμου και η θέσπιση νέου, στη θέση του καταργουμένου, κατ' αποδοχή της σχετικής πρότασης Αθηναίου πολίτη, ονομαζόταν διαχειροτονία, ενώ η επιψήφιση (επικύρωση) του ήδη ισχύοντα νόμου ονομαζόταν επιχειροτονία.

Εξ άλλου, για να εκτιμηθεί αυτός ο άγνωστος στη δική μας εποχή θεσμός, στο πλαίσιο του οποίου ο Αθηναίος πολίτης είχε άμεσο και δραστικό δικαίωμα πρότασης νέων νόμων, θα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη οτι η (πεντηκονταμελής και από ενιαία εκάστοτε φυλή προερχόμενη) πρυτανεία, κάτω απο την προεδρία του επιστάτη, είχε ως αποστολή να συγκαλεί τα δυό νομοθετικά σώματα της αθηναϊκής πολιτείας, δηλαδή τη βουλή των (κληρωτών) πεντακοσίων και την εκκλησία του δήμου. Κάθε μιά απο τις δέκα αθηναϊκές φυλές έστελνε τους (κληρωτούς) εκπροσώπους της στην πρυτανεία για τριάντα πέντε ή τριάντα έξι ημέρες (δηλαδή το ένα δέκατο του έτους). Η πρώτη πρυτανεία άρχιζε στις 16 Ιουλίου κάθε χρόνου. Συνακόλουθα η ενδέκατη ημέρα της πρώτης πρυτανείας ήταν η 27η Ιουλίου. Εκείνην την ημέρα ο κήρυκας καλούσε κάθε Αθηναίο πολίτη που το επιθυμούσε να κάνει γραπτή πρόταση για την κατάργηση συγκεκριμένου νόμου που ίσχυε και τη θέσπιση νέου διαφορετικού.

(γ) Να μπορεί ο πολίτης ν' απολαμβάνει τ' αγαθά του τέκνου μέσα σε προστατευόμενη απο τους νόμους οικογένεια, καθώς και τα αγαθά του πολίτη ελεύθερης πολιτείας, και ιδίως να έχει ελεύθερη πρόσβαση στη μόρφωση και στην καλλιέργειά του:

ημείς γαρ σε γεννήσαντες, εκθρέψαντες, παιδεύσαντες, μεταδόντες απάντων ών οίοι τ' ήμεν καλών σοι και τοις άλλοις πάσιν πολίταις[10].

Πρόκειται για τα ατομικά δικαιώματα που στην εποχή μας κατοχυρώνονται απο τα άρθρα 16 (για το δικαίωμα στην εκπαίδευση) και 21 Σ (για την προστασία του γάμου και της οικογένειας).

(δ) Να μπορεί ο πολίτης να εγκαταλείψει τη χώρα του και να εγκατασταθεί οπουδήποτε αλλού στο εξωτερικό, σε τόπο της δικής του ελεύθερης εκλογής:

προαγορεύομεν τω εξουσίαν πεποιηκέναι Αθηναίων τω βουλομένω, επειδά δοκιμασθή και ίδη τα εν τη πόλει πράγματα και ημάς τους νόμους, ώ αν μή αρέσκωμεν ημείς, εξείναι λαβόντα τα αυτού απιέναι όποι αν βούληται υμών εις αποικίαν ιέναι, εί μή αρέσκοιμεν ημείς τε και η πόλις, εάντε μετοικείν άλλοσέ ποι ελθών, ιέναι εκείσε όποι άν βούληται, έχοντα τα αυτού[11].

Πρόκειται για το ατομικό δικαίωμα που στην εποχή μας κατοχυρώνεται από το άρθρο 5 § 4 Σ, που ορίζει οτι “απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ' αυτή”, καθώς και το άρθρο 12 § 1 του Διεθνούς Συμφώνου του ΟΗΕ (του 1966) για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (που έχει κυρωθεί απο την ελληνική βουλή με το ν. 2462/1997), κατά το οποίο “καθένας είναι ελεύθερος να εγκαταλείπει οποιαδήποτεχώρα, συμπεριλαμβανομένης και της δικής του”.

(ε) Tο δικαίωμα ειρηνικής απόλαυσης της περιουσίας του, ακόμη και όταν εγκαταλείπει τη χώρα:

έχοντα τα αυτού[12].

δίχως να έχουν εξουσία τα δικαστήρια της πόλης των Αθηνών να διατάξουν τη δήμευση ή την κατάργηση ούτε της έγγειας ιδιοκτησίας, μήτε των χρηματικών αξιώσεων, αφού οι Ηλιαστές, προτού ν' αναλάβουν τα δικαστικά τους καθήκοντα, ορκίζονταν μεταξύ άλλων:

ου ψηφιούμαι (...) ουδέ των χρεών των ιδίων αποκοπάς ουδέ γής αναδασμόν της Αθηναίων ουδ' οικιών[13].

Πρόκειται για τον όρκο που έδιναν κάθε φορά οι λαϊκοί δικαστές, προτού ν' αναλάβουν τα δικαστικά καθήκοντά τους: δέν θα δώσω ψήφο (...) ούτε για κατάργηση ιδιωτικών χρεών, ούτε γι' αναδασμό του εδάφους, ούτε [για δήμευση] κατοικιών.

Πρόκειται για το θεμελιακό δικαίωμα που κατοχυρώνουν, αφ' ενός, το άρθρο 17 § 1 Σ, κατά το οποίο “η ιδιοκτησία τελεί υπο την προστασία του κράτους” και, αφ' ετέρου, το άρθρο 1 § 1 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, κατά το οποίο “πάν φυσικόν ή νομικόν πρόσωπον δικαιούται ειρηνικής απολαύσεως των αγαθών του”.

Τέλος στον Κρίτωνα του Πλάτωνα απαντούν οι πρώτες σκέψεις (ς) για το θεμελιακό δικαίωμα ήπιας μεταχείρισης του πολίτη απο τα όργανα της κρατικής εξουσίας:

προτιθέντων ημών και ουκ αγρίως επιταττόντων ποιείν ά αν κελεύωμεν[14],

κάτι που επιβεβαιώνει ο Δημοσθένης, απευθυνόμενος στους δικαστές που συγκροτούσαν την Ηλιαία:

ως το πράως έχειν (...) και καταψηφίζεσθαι μέν, ολίγου δε τιμάν[15].

Πρόκειται για τα θεμελιακά δικαιώματα που στην εποχή μας κατοχυρώνονονται από τα άρθρα 2 § 1 Σ, ότι δηλαδή “ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας”, 6, κατά το οποίο “κανένας δέν συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται χωρίς αιτιολογημένο δικαστικό ένταλμα”, και 7 § 2, κατά το οποίο “τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει”.

Η αυτοδέσμευση της έννομης τάξης -να σέβεται και να προστατεύει τα θεμελιακά δικαιώματα- είναι ο αναγκαίος όρος για να ισχύει η υποχρέωση του πολίτη να υποτάσσεται στους νόμους, έτσι όπως ο Σωκράτης κατανοούσε -και με το υπόδειγμα του βίου και του θανάτου του επισφράγισε- αυτήν την υποχρέωση.

Μέσα στο πλαίσιο της δικαιοκρατούμενης πολιτείας λοιπόν ο Σωκράτης αποκρούει τη μή συμμόρφωση του πολίτη με τους νόμους, ακόμη και όταν αυτή θα μπορούσε να δικαιολογηθεί με την επίκληση του οτι ηδίκει γαρ ημάς η πόλις και ουκ ορθώς την δίκην έκρινεν[16].

Έτσι διδάσκει -και αποδεικνύει την αξιοπιστία των λόγων του με την προσωπική του πορεία προς το θάνατο- οτι δέν είναι δυνατό

πόλις αρέσκοι άνευ νόμων[17],

και ότι, για τους νόμους, δέν υπάρχει τρίτη λύση παρα μόνον ή να πείθουμε για να αλλάξουν, ή να υπακούομε:

δυοίν θάτερα, ή πείθειν ημάς ή ποιείν[18].

Εύστοχα επισημαίνεται στην εποχή μας, οτι αυτές οι επιφυλάξεις, με τις οποίες ο Σωκράτης διακηρύσσει την ανάγκη υπακοής στους νόμους, συνιστούν τον ιστορικό πρόδρομο της σύγχρονης παραδοχής του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, ότι η κρατική εξουσία είναι αποδεκτή και υπάρχει για να διασφαλίζει την ισχύ και το σεβασμό των θεμελιακών δικαιωμάτων του ανθρώπου[19]

Μ' αυτές τις επιφυλάξεις καταρτίζεται σιωπηρώς το κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στην κρατική εξουσία και στους εξουσιαζομένους, τη δεσμευτικότητα του οποίου ο Σωκράτης διακήρυσσε, αποκλειστικώς και μόνον εφ' όσον η κρατική εξουσία διασφαλίζει το σεβασμό και την προστασία των προαναφερόμενων στοιχειωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου:

παρά τας ξυνθήκας τε και τας ομολογίας, καθ' άς ημίν ξυνέθου πολιτεύεσθαι (...) ξυνθήκας τας προς ημάς αυτούς και ομολογίας παραβαίνεις, ουχ υπο ανάγκης ομολογήσας, ουδέ απατηθείς, ουδέ εν ολίγω χρόνω αναγκασθείς βουλεύσασθαι, αλλ' εν έτεσιν εβδομήκοντα, εν οίς εξήν σοι απιέναι, ει μή ηρέσκομεν ημείς μηδέ δίκαια εφαίνοντό σοι αι ομολογίαι είναι[20].
3
Οι δισταγμοί για την παραδοχή της θεωρίας του Adomeit

Ασφαλώς μας κολακεύει η ερμηνευτική εκδοχή του Adomeit, ότι ο πλατωνικός διάλογος του Κρίτωνα συνιστά την απαρχή της σύγχρονης δυτικής ευρωπαϊκής διδασκαλίας για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Όμως η υιοθεσία αυτής της εκδοχής προσκόπτει στην εύλογη αντίρρηση ότι, στην εποχή του Πλάτωνα, το δικαίωμα ήταν άγνωστο, ακόμη και ως λέξη. Για πρώτη φορά γίνεται χρήση της λέξης από τον Αριστοτέλη[21], όμως με το νόημα της δίκαιης πράξης ή/και της αποκατάστασης της αδικίας[22]. Η λέξη αγνοείται και από τον Πλούταρχο. Από τους Στωϊκούς μόνον ο Στοβαίος την χρησιμοποιεί, και πάλι με την έννοια του δίκαιου κατορθώματος[23]. Στην ελληνιστική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τους Ο', και κατά πάσα πιθανότητα υπό την επίδραση των ρωμαϊκών δικαιικών αντιλήψεων, η λέξη αρχίζει να προσεγγίζει το σύγχρονο εννοιολογικό της περιεχόμενο. Επρόκειτο για τις δεσμεύσεις που επέβαλλε ο Θεός στους πιστούς του[24]. Με την έννοια της εξουσίας γίνεται χρήση της λέξης δικαίωμα για πρώτη φορά στο Α' βιβλίο Βασιλειών[25], με το νόημα των εισπρακτικών δικαιωμάτων του ιερέα για τη σύμπραξή του κατά την προσφορά θυσίας από κάποιο πιστό.

Όμως, παρά τη μεγάλη αργοπορία εισαγωγής της λέξης δικαίωμα, με το σύγχρονο εννοιολογικό της περιεχόμενο, δηλαδή της εξουσίας την οποία παρέχει κάποιος κανόνας δικαίου σε ορισμένο πρόσωπο πάνω στη βούληση άλλου προσώπου ή πάνω σε κάποιο πράγμα, πάντως η ελληνική γλώσσα προσέφευγε σε αξιοπρόσεκτες εκφράσεις, με τις οποίες προσδιορίζονταν προδρομικές των δικαιωμάτων παραδοχές, όπως το αναμενόμενο ως κάτι αυτονόητο γέρας[26], που απαντά ήδη στην Ιλιάδα, όπως επίσης το απαρέμφατο εξείναι[27] ή, ακόμη πιο χαρακτηριστικά, το χωρίο από την ελληνιστική μετάφραση της Εξόδου από του Ο':

Ου κύριός εστίν πωλείν αυτήν[28].
4
Η επιβεβαίωση της θεωρίας του Adomeit
διαμέσου της κατάφασης του κοινωνικού συμβολαίου

Παρά το δικαιολογημένο δισταγμό, στον οποίο πειθαναγκάζει η έλλειψη της λέξης δικαίωμα, με το σύγχρονο εννοιολογικό της περιεχόμενο, κατά την εποχή που ο Πλάτων έγραψε τον Κρίτωνα, η ερμηνευτική παρατήρηση του Adomeit, ότι αυτό το κείμενο συνιστά την απαρχή της σύγχρονης θεωρίας για τα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου βρίσκει ικανοποιητικό στήριγμα στην απερίφραστη αναφορά του Πλάτωνα στο κοινωνικό συμβόλαιο:

γίγνεται τοίνυν, ήν δ' εγώ, πόλις, ως εγώμαι, επειδή τυγχάνει ημών έκαστος ουκ αυτάρκης, αλλά πολλών ών ενδεής. ή τίν' οίει αρχήν άλλην πόλιν οικίζειν[29].

Κατά τη σωκρατική αντίληψη η ανοχή εκ μέρους των εξουσιαζομένων της εξουσίας του κυβερνήτη είναι η αναπόδραστη αντιπαροχή για τις υπηρερσίες εκείνου, δηλαδή για τη μέριμνά του να μή διαταράσσεται η κοινωνική ειρήνη. Εξουσιαστής λοιπόν και εξουσιαζόμενοι έχουν, κατα το Σωκράτη, σιωπηρώς αυτοδεσμευθεί αμοιβαίως με το λεγόμενο κοινωνικό συμβόλαιο:

πόλεως δε συνθήκη κοινή, καθ' ήν πάσι προσήκει ζήν τοις εν τη πόλει[30].

Στο πλαίσιο αυτού του κοινωνικού συμβολαίου ο εξουσιαστής έχει αξίωση για υποταγή της αντισυμβαλλόμενης πλευράς των εξουσιαζομένων· κι εκείνοι -πάλι- έχουν ανταξίωση για διασφάλιση των θεμελιακών δικαιωμάτων τους.
5
Πόρισμα

Επιβεβαιώνεται έτσι η βασιμότητα της ερμηνευτικής θέσης του Adomeit ότι η σύγχρονη θεωρία για την προτεραιότητα των θεμελιακών δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως αυτή η θεωρία αναπτύχθηκε και κυριαρχεί ήδη στη φιλοσοφία, στο δίκαιο και στην πολιτική των λαών της Δυτικής Ευρώπης, έχει τις απαρχές της στον Κρίτωνα του Πλάτωνα.


[1] Εισήγηση στο ετήσιο συνέδριο φιλοσοφίας, που οργάνωσαν η Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και η φιλοσοφική εταιρία Το Λύκειον, στο αμφιθέατρο Ι. Δρακοπούλου στις 30 Μαϊου 2000.

[2] Adomeit, Rechts- und Staatsphilosophie,Bd. I: Antike, 2. Aufl. 1992, σελ. 33 επ. Βλ. επίσης σχετικώς και Κ. Μπέη, Το πρόβλημα του δικαίου και των ηθικών αξιών. Διδακτορική διατριβή φιλοσοφίας, 1997 σελ. 226 επ.

[3] Πλάτων, Κρίτων, 51b-c.

[4] Πλάτων, Κρίτων, 52d-e.

[5] Πλάτων, Κρίτων, 48 b.

[6] Πλάτων, Κρίτων, 52 a.

[7] 51b.

[8] Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 33.

[9] Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 20.

[10] Πλάτων, ο.π., 51 c-d.

[11] Πλάτων, ο.π. 51 d.

[12] Πλάτων, Κρίτων, 51 d: δίχως να χάσει την περιουσία του.

[13] Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 149.

[14] Πλάτων, Κρίτων, 52 a.

[15] Δημοσθένης, Κατά Τιμοκράτους, 218: έτσι που να διάκεισθε με επιείκεια, καταδικάζοντας μέν, αλλ' επιβάλλοντας μικρή ποινή.

[16] Πλάτων, Κρίτων, 50 c.

[17] Ο.π., 53 a.

[18] Πλάτων, ο.π., 52 a.

[19] Adomeit, ο.π. σελ. 33 επ. [38 επ.]

[20] Πλάτων, Κρίτων, 52 d.

[21] Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια: 1135a, 12 έως 17: διαφέρει δε το αδίκημα και το άδικον και το δικαίωμα και το δίκαιον· (…) ομοίως δε και δικαίωμα (καλείται δε μάλλον δικαιοπράγημα το κοινόν, δικαίωμα δε το επανόρθωμα του αδικήματος. Βλ. επίσης, Ρητορική, 1359a, 22: αδίκημα ή δικαίωμα.

[22] Έτσι και Σταματάκος, Λεξικόν αρχαίας ελληνικής γλώσσης, λήμμα δικαίωμα, σελ. 273.

[23] Ioannes ab Arnim, Stoicorum Veterum Fragmenta, III σελ. 136 αρ. 32, Στοβαίος: κατορθώματα (…) δικαιώματα δε τα από δικαιοσύνης. Τα δε αμαρτήματα εκ των αντικειμένων αδικοπραγήματα και ανομήματα και ατακτήματα.

[24] Γένεσις, κς' 5: ανθ' ών υπήκουσε Αβραάμ ο πατήρ σου της εμής φωνής και εφύλαξε τα προστάγματά μου και τας εντολάς μου και τα δικαιώματά μου και τα νόμιμά μου. Με το ίδιο εννοιολογικό περιεχόμενο βλ. επίσης Έξοδος, ιε' 25, 26, κα', 1, 9, 31, κδ' 3, Λευιτικόν, κε' 18, Αριθμοί, ιε' 16, κζ' 11, λ' 17, λα' 21, λε' 29, λς' 13, Δευτερονόμιον, δ' 1, 5, 6, 8, 14, 40, 45, Ρούθ, δ' 7, Βασιλειών Α' β' 13, κλπ. Με το ίδιο τούτο νόημα των θείων κανόνων, απαντά η λέξη στο ευαγγέλιο του Λουκά, α' 6, καθώς και στις επιστολές του Παύλου προς Ρωμαίους, α' 32, β' 26, η' 4, προς Εβραίους, θ' 1 και 10, Αποκάλυψις Ιωάννου ιε' 4. Αλλά και με την έννοια της δικαιοσύνης ή της δικαίωσης, Παύλος προς Ρωμαίους, ε' 16 και 18, καθώς και Αποκάλυψις Ιωάννου, ιθ' 8.

[25] Α' Βασιλειών, β' 13: και το δικαίωμα του ιερέως παρα του λαού, παντός του θύοντος.

[26] Όμηρος, Ιλιάς, Α 118:αυτάρ εμοί γέρας αυτίχ' ετοιμάσατ', όφρα μη οίοςΑργείων αγέραστος έω, επεί ουδέ έοικε.Ο Σταματάκος, ο.π. λήμμα γέρας σελ. 229, το ερμηνεύει ως προνόμιο, δικαίωμα ή και απλώς τιμητικό δώρο.

[27] Βλ. σχετικώς πιο πάνω το παράθεμα του Δημοσθένους, Κατά Τιμοκράτους, 33.

[28] Έξοδος, κα' 8.

[29] Πλάτων, Πολιτεία, 369 b.

[30] Δημοσθένης, Κατ' Αριστογείτονος Α', 16-17.

Τίνος είναι το κράτος, βρε παιδιά;

Του ΝΙΚΟΥ ΚΟΤΖΙΑ Συγγραφέα, καθηγητή του Πανεπιστημίου Πειραιώς nkotzias@otenet.gr.


Στην Ελλάδα το κράτος που συγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση του 1821 ήταν σαφώς πιο μικρό από τον χώρο όπου έκανε ο ελληνικός καπιταλισμός την πρωταρχική του συσσώρευση.

Αφού έλληνες έμποροι, εφοπλιστές και βιοτέχνες κινούνταν με άνεση και πετυχημένα σε όλο το μήκος και το πλάτος της αγοράς της οθωμανικής αυτοκρατορίας και όχι μόνο. Το νεοελληνικό κράτος έφερε πάνω του τη σφραγίδα των κομματαρχών της «παλιάς Ελλάδας». Τη σφραγίδα της μεταπρατικής ελληνικής αστικής τάξης. Του ελέγχου του ξένου παράγοντα.

Ακόμα χειρότερα έγιναν τα πράγματα μετά την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο. Το ελληνικό κράτος έγινε το κράτος των διώξεων, του αυταρχισμού και «της προστασίας του πολίτη από τον κομμουνιστικό κίνδυνο». Πάνω στο ελληνικό κράτος επικάθησαν και το διοικούσαν οι νικητές του εμφυλίου, Ελληνες και ξένοι. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν, επίσης, οι μαυραγορίτες και συνεργάτες των Γερμανών, οι λαθρέμποροι, εκείνοι που έκλεψαν την περιουσία των διωχθέντων, είτε στη διάρκεια του πολέμου (των Εβραίων και των αντιστασιακών), είτε στη διάρκεια του Εμφυλίου και των μετέπειτα χρόνων (ιδιαίτερα των αριστερών, δημοκρατικών πολιτών). Το κράτος αυτό έθρεψε αυταρχικές και βαθιά συντηρητικές δοξασίες, μηχανισμούς, λειτουργίες. Γέννησε και παρήγαγε τους πραξικοπηματίες σε Ελλάδα και Κύπρο. Το κράτος εχθρός του λαϊκού στοιχείου. Αυτό που ονομάστηκε ποικιλόμορφα «πελατειακές σχέσεις».

Σήμερα ζούμε στην Ελλάδα και πάλι έναν ιδιόμορφο αντικρατισμό. Ούτε φιλελεύθερο, ούτε αριστερό, αλλά ούτε καν συντηρητικό. Στην Ελλάδα καταγράφεται το μεγαλύτερο παράδοξο, να εμφανίζει ο κυρίαρχος λόγος ως κύριο υπαίτιο για τα χάλια του ελληνικού καπιταλισμού, που δεν είναι καν καπιταλισμός της προκοπής, τον δημόσιο υπάλληλο. Υπό κατηγορία βρίσκεται ο νοσοκόμος, ο θυρωρός του υπουργείου, ο δάσκαλος και ο πιλότος της πολεμικής αεροπορίας. Μάλιστα ο ιδιότυπος ελληνικός νεοφιλελευθερισμός φαντάζεται ότι η όλο και πιο πολύπλοκη σύγχρονη κοινωνία θα μπορούσε να κυβερνηθεί με ένα όλο και πιο απλό και μικρό κράτος. Πίσω απ' αυτή την επίθεση κρύβεται ο πραγματικός υπεύθυνος: οι δυνάμεις που χρησιμοποίησαν το ελληνικό κράτος ως λάφυρο, ως πηγή εύκολου κέρδους μαζί με τους πολιτικούς εκπροσώπους τους. Διότι το πρώτιστο πρόβλημα του ελληνικού Δημοσίου είναι ότι έχουν επικαθήσει επ' αυτού μεγάλα συμφέροντα που σαν βδέλλες έζησαν απ' αυτό. Κρατοφαγοπότες επιχειρηματίες. Ανομα αεριτζίδικα συμφέροντα. Και αφού έκαναν πάρτι πάνω στο σώμα του κράτους, αφού το οδήγησαν με τις λεηλασίες που έκαναν (χάρη σε μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική προμηθειών, δημόσιων δαπανών, επιδοτήσεων, απάτης και φοροκλοπής που επέβαλε το πολιτικό σύστημα), τώρα ανακαλύπτουν ότι για όλα φταίνε οι δημόσιοι υπάλληλοι συλλήβδην. Προκειμένου δε να πείσουν επικαλούνται τους δημόσιους υπάλληλους που οι ίδιοι λάδωσαν, όλους όσους έκαναν συνένοχους στο σύστημα που έστησαν.

Σε τελευταία ανάλυση, το ελληνικό κράτος και οι παθολογίες του δεν είναι τίποτα άλλο παρά προϊόν της ποιότητας των δυνάμεων που ηγεμόνευσαν επ' αυτού. Που το κατείχαν και το χρησιμοποίησαν σαν λάφυρο. Αφού λήστεψαν, τώρα εμφανίζονται ως οι παρθένες που γεμάτες παράπονο ανακάλυψαν τις αμαρτίες του κόσμου. Εναν κόσμο που στην πραγματικότητα εκείνοι διέφθειραν. Εκείνοι έφτιαξαν κατ' εικόνα και ομοίωσή τους. Πρώτη φορά στην ιστορία τα αφεντικά του συστήματος καταγγέλλουν τους διεκπεραιωτές των υποθέσεών τους.

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 2010

ΟΙ ΑΙΣΥΜΝΗΤΕΣ Του Τηλέμαχου Τσελεπίδη

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, σε δημοκρατικό καθεστώς, όταν η πόλη (κράτος) κινδύνευε από εξωτερικούς εχθρούς, από εσωτερικές ταραχές και είχε ανυπέρβλητα οικονομικά αδιέξοδα, όταν δοκιμάζονταν από πολιτική διχοστασία κι αστάθεια, όταν οι κοινωνικές συγκρούσεις, η αναρχία και οι αντιξοότητες δημιουργούσαν μείζον πρόβλημα στις αντοχές της κοινωνίας και της δημοκρατίας, τότε ο δήμος, η εθνική αντιπροσωπεία του τόπου, ενεργώντας ως συνείδηση του έθνους και θέλοντας να προστατεύσουν τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου, καλούσαν μέσα από το λαό τον ικανότερο, τον άριστο εκ των ηγετικών ανδρών της επικράτειας και του παραχωρούσε όλες τις θεσμικές πολιτικές, νομοθετικές και δικαστικές εξουσίες. Τον καθιστούσαν απόλυτο μονάρχη, κυρίαρχο άρχοντα, για να οδηγήσει την χώρα στην ομαλότητα, την πρόοδο, την ευημερία και στην πραγματική δημοκρατία.

Αυτό βέβαια υπήρξε για τον ελληνισμό, ένα διαχρονικά πρόβλημα από αρχαιοτάτων χρόνων κι άλλωστε είναι κι επίκαιρο στην εποχή μας, όπου υπάρχουν πλήθος κοινωνικά, οικονομικά κι εθνικά αδιέξοδα και με το ένα τέταρτο του ελληνικού λαού στα όρια της φτώχειας. Μια κατάντια όχι τυχαία, αλλά έχει αίτιό της την ανικανότητα των πολιτικών κομμάτων τα οποία δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν εθνικά, οικονομικά και κοινωνικά θέματα και προβλήματα εθνικής ασφαλείας. Η ανασφάλεια του πολίτη έφτασε στο απροχώρητο. Κινδυνεύει η ζωή του μέρα μεσημέρι και μέσα στο σπίτι του από ένοπλους παράνομους οι οποίοι κατέκλυσαν τη χώρα, ξένοι και ντόπιοι, και οι οποίοι απόχτησαν περισσότερα δικαιώματα κι από τα θύματά τους!...

Η αξιοπρέπεια και το φιλότιμο του έλληνα πετάχτηκαν στα σκουπίδια. Όλος ο πολιτικός κόσμος, στα μάτια των πολιτών, φαίνεται αναξιόπιστος και η εξαχρείωση του δημόσιου τομέα πνίγει θανάσιμα την ανάπτυξη. Τα νοικοκυριά είναι βουτηγμένα στα χρέη. Εκατόν είκοσι χιλιάδες στεγαστικά δάνεια είναι ληξιπρόθεσμα κι απαιτητά και 400.000 νοικοκυριά, με χρέη στις τράπεζες, έφτασαν στο κόκκινο. Οι μισθοί πείνας και η χλιδή των προνομιούχων παραγόντων και πολιτικών προκαλούν τη νοημοσύνη κάθε λογικού πολίτη. Ποιος θα μας βγάλει από το αδιέξοδο;

Το πρόσωπο του αισυμνήτη βέβαια έπρεπε να ήταν ανεπίληπτο. Ο ηγέτης που θα αναλάμβανε τέτοιες ευθύνες έπρεπε να είχε πολλαπλές ικανότητες και απόλυτη κοινωνική αποδοχή και καταξίωση. Να είχε βαθιά πνευματικότητα κι αναγνωρισμένο ηθικό και κοινωνικό κύρος, ακέραιο χαρακτήρα, αλλά και η προσωπικότητά του να ενέπνεε βεβαιότητα ότι δεν θα εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία για να γίνει δικτάτορας στον τόπο του εις το διηνεκές. Αμέσως μετά την δρομολόγηση των μέτρων και αποφάσεων και την ομαλοποίηση των πραγμάτων ο αισυμνήτης είχε υποχρέωση να επαναφέρει τη χώρα σε Δημοκρατική διακυβέρνηση παραδίδοντας τις εξουσίες σε εκλεγμένους πολιτικούς. Οι αισυμνήτες πάντα λογοδοτούσαν στο λαό και δεν ήταν ασύδοτοι. Και προ πάντων η εξουσία τους διαρκούσε όσο το πρόβλημα δεν είχε επιλυθεί. Η αναστολή του πολιτεύματος και οι έκτακτες εξουσίες τις οποίες τους ανέθεταν ήταν άλλωστε μια προσωρινή κατάσταση.

Βέβαια τα μέτρα που θα έπαιρναν θα ήταν αυστηρά, σκληρά και αντιδημοτικά, αλλά προς τη σωστή κατεύθυνση. Πολλές φορές μάλιστα ήταν δικτατορικά, αλλά κι αναπόφευκτα. Και ήταν πολύ φυσικό να δημιουργείται, για τους αισυμνήτες, κλίμα δυσφορίας και δυσανασχέτησης του λαού. Τέτοιες αποστολές, όμως, απαιτούσαν θυσίες αμφίπλευρες.

Όμως η αισυμνητεία, εν τέλει, ήτοι η αιρετή τυραννία3 ήταν ένας δημοκρατικός θεσμός. Ένας θεσμός πολύ καθοριστικός για τις τύχες ενός τόπου. Γι΄ αυτό και προϋπόθετε την τόλμη ευαίσθητων ευπατρίδων του δήμου, αλλά και την επιλογή έμπειρων ηγετών. Ηγέτες με γνώσεις εντός κι εκτός της χώρας, με βίο ανεπίληπτο και μια προσωπικότητα επιβλητική έως μυθική. Ήταν άκρως αυστηρή η επιλογή του αισυμνήτη ως αιρετού τυράννου.

Το γεγονός ότι υπήρξαν καλές επιλογές και από τις οποίες αναδείχτηκαν επιτυχημένοι ηγέτες αισυμνήτες, που όμως δεν αναφέρονται από την ιστορία, είναι μια πικρή αλήθεια. Γιατί από κακεντρέχεια των πολιτικών δεν τονίστηκε όσο θα έπρεπε ο πατριωτισμός, η δημοκρατικότητα και η υπευθυνότητα των ανδρών εκείνων του δήμου οι οποίοι πήραν το ρίσκο της επιλογής για το συμφέρον της πατρίδας. Και βέβαια μια τέτοια ιστορική απόφαση, ούτε ως πολύ σοβαρό γεγονός αναφέρεται, ούτε και το ευτυχές αποτέλεσμα για το πόσο μεγάλη ωφελιμότητα προέκυψε για τις πόλεις εκείνες οι οποίες κυβερνήθηκαν από αισυμνήτες. Και αυτή η σιωπή αδικεί πραγματικά τον ιστορικό θεσμό και την αντικειμενική αλήθεια.

Ο φιλόσοφος Αναξιμένης ο Μιλήσιος, γιος του Ευρυστράτου και μαθητής του Αναξίμανδρου, τον 6ο αιώνα π.Χ. γράφει στον Πυθαγόρα, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στη Σικελία, ότι στην πατρίδα του τώρα απόλυτος άρχοντας είναι πια ο αισυμνήτης Ιστιαίος2.

Στους αισυμνήτες αναφέρονται ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος, ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς, ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος, ο Ησύχιος, ο Όμηρος, ο Πλούταρχος3, ο Παυσανίας4, και άλλοι.

Από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας αισυμνήτες αναγορεύτηκαν ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (640-570 π.Χ.), ο σοφός νομοθέτης Σόλων (635-559 π.Χ.) ο Αθηναίος, ποιητής και πολιτικός. Ο Βίας ο Πριηνεύς (6ος αιώνας), ο Περίανδρος ο Κορίνθιος (668-584 π.Χ.) ο οποίος τελικά παρέμεινε κι ως πραγματικός τύραννος για 44 χρόνια, αλλά κι άλλοι. Αναφέρουμε τυχαία τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο, τον Τυννώνδα στην Εύβοια, τον Επιμένη στη Μίλητο, τον Χαιρήμωνα στην Απολλωνία, το Φοιβία στη Σάμο και το Λυκούργο Λογοθέτη, που το 1821 αναδεικνύεται από τη βουλή και το δήμο της Σάμου ως αισυμνήτης της νήσου με υπερεξουσίες.

Περιορισμένες εξουσίες αισυμνήτη έδωσαν οι Λοκροί της Ιταλίας στον νομομαθή Ζάλευκο ο οποίος κατασκεύασε το νομοθετικό πλαίσιο της πόλης, όπως και στον Χάρωνδα στην Κατάνη της Σικελίας τον 7ο αιώνα π.Χ.

Οι πολίτες της Μυτιλήνης εμπιστεύτηκαν την εξουσία στο σοφό Πιττακό (650-570 π.Χ.), γιο του θρακιώτη Υγραδίου, για δέκα χρόνια, από το 590-580 π.Χ. Ο μεγάλος σοφός κυβέρνησε τη Λέσβο δίκαια και αξιοκρατικά, «μετά χρηστότητος και συνέσεως σπανίας»3. Παρέδωσε δε τη χώρα στους πολιτικούς όταν κατοχυρώθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα με νόμους που πρώτα εξυπηρετούσαν το δημόσιο συμφέρον και μετά την κοινωνική ευνομία και γαλήνη. Ήταν άψογος από κάθε άποψη. Αυτός είπε ότι η διαχείριση της εξουσίας αποδεικνύει το ποιόν του ανθρώπου. Και μάλιστα, όταν η διακυβέρνηση γίνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα ο χρόνος φθείρει τον κυβερνήτη.

Όταν έφεραν κάποτε μπροστά στον Πιττακό τον Αλκαίο, τον δολοφόνο του γιου του, και ο γιος του Τυρραίου έδειξε μπροστά του ειλικρινή μεταμέλεια και ζήτησε συγνώμη, ο μεγαλόψυχος «τύραννος» και πατέρας άφησε ελεύθερο τον εγκληματία λέγοντας του. «Η συγνώμη σου είναι ανώτερη από την εκδίκησή μου».

Ο Σόλωνας ο Αθηναίος (639-559 π.Χ.) κλήθηκε από την Εκκλησία του Δήμου το 594 να θεραπεύσει τις κακοδαιμονίες της Αθηναϊκής κοινωνίας, την κοινωνική αδικία, τις φιλονικίες μεταξύ των τάξεων, τις έριδες και διχοστασίες των πολιτικών, τη δημιουργία νέων θεσμών και την επιβολή των νόμων, την ειρήνευση της χώρας και την κατοχύρωση και στήριξη της δημοκρατίας. Κι έτσι ο σοφός που διακήρυττε ότι «η ισότητα δεν προκαλεί πόλεμο» αναδείχτηκε δημοκρατικά ως τύραννος των Αθηναίων και με την «σεισάχθεια» του (αποτίναξη των βαρών) λύτρωσε τους πολίτες από τα χρέη προς τους δανειστές τοκογλύφους τους κι έφερε την ισορροπία ανάμεσα σε φτωχούς και πλουσίους. Ίδρυσε την Εκκλησία του Δήμου, τη Βουλή των Τετρακοσίων, καθόρισε τον αριθμό των Εννέα Αρχόντων οι οποίοι διοικούν την πόλη, την Ηλιαία των 6.000 δικαστών, έβαλε τις βάσεις στο ιδιωτικό και το ποινικό δίκαιο, και άλλα νομοθετικά μέτρα με τα οποία κατοχύρωσε τη δημοκρατία, στην πράξη, στην Αθήνα.

Τον ωραίο όμως αυτό θεσμό, της αισυμνητείας, καταξίωσαν κι ανέδειξαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι βλέποντας την ωφελιμότητα του θεσμού για το έθνος τους, καθιέρωσαν τους απόλυτους μονάρχες στη διακυβέρνηση της χώρας, τους λεγόμενους ρωμαίους αυτοκράτορες. Η διαφορά είναι ότι οι μεν έλληνες αισυμνήτες είχαν αρμοδιότητα και στην παραγωγή και την ψήφιση νόμων οι δε ρωμαίοι αυτοκράτορες στερούνταν την αρμοδιότητα της νομοθετικής εξουσίας. Όπως και να έχει όμως το πράγμα, και η μια και η άλλη εξουσία αισυμνητεία, ανεξαρτήτως χρονοδιαγράμματος, θεωρούνταν νόμιμη άσκηση δημοσίου δικαίου και από τους έλληνες και από τους ρωμαίους κι όχι μια αυθαίρετη κατάσταση περιόδου δικτατορίας. Όμως το είδος αυτό της εξουσίας δεν συνιστούσε και πολίτευμα.

Ειδικότερα, έξαρση αισυμνητείας παρατηρήθηκε μετά την περίοδο παρακμής του έπους και την εμφάνιση της λυρικής ποίησης με εκπροσώπους τότε τους, Αρχίλοχο, Τυρταίο, Σόλωνα, Θεόγνι, Αρίωνα, Τέρπανδρο, Άλκμαν, Στησίχωρο, Πράξιλλο, Τελέσιλα, Φωκυλίδη, Μίμνερμο, Σαπφώ, κλπ, οι οποίοι και κατέγραψαν μέσα στα έργα τους εμπειρίες ιστορικών γεγονότων του καιρού τους. Την ίδια εποχή η κυριαρχία του Περσικού κράτους ήταν καταλυτική και οι έλληνες διανοούμενοι αναζητούσαν και διερευνούσαν τους γύρω λαούς και τα έθνη. Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (610-547 π.Χ.) σχεδίαζε γεωγραφικούς χάρτες του κόσμου, ο συμπατριώτης του ο Εκαταίος (545-475 π.Χ.) κατέγραφε ιστορία τον οποίο κι ακολούθησαν ο Ακουσίλαος ο Αργείος, ο Φερεκύδης ο Αθηναίος, ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς, ο Θουκυδίδης, κλπ.













Βιβλιογραφία

1. Νικόλαος Ζαΐρης: Ποιος ο τελευταίος Έλλην αισυμνήτης; Περιοδικό Ελληνόραμα φύλλο 19 σελ.101-105

2. Διογένης Λαέρτιος τόμος 1ος βιβλίο Β΄ κεφαλ. 6 σελ. 74 εκδόσεις Γεωργιάδη

3. Γ. Ν. Φιλάρετος: Αισυμνητεία, αισυμνήτης Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη τόμος 1ος σελ.570

4. Αριστοτέλης: Πολιτικά Γ΄9, 5 και Δ΄ 8, 2

5. Θεόφραστος: «Εν τοις περί βασιλείας» και «Αποσπάσματα»

6. Διονύσιος Αλικαρνασσεύς: «Ρωμαϊκαί αρχαιότητες» Ε΄ 73, 3, 74

7. Ε. Π. Φωτιάδης: Εγκυκλοπαίδεια Ηλίου τόμος 2ος σελ. 22-23

8. Παυσανίας: Αχαϊκά 20, 1

9. «Η Ατλαντίδα» http:www.atlanteans.gr/Biografies.htm

10.Δημήτρης Ν. Λύρας: Η πρώιμη Ελληνική ιστοριογραφία μέχρι τον Ησίοδο περιοδικό Αγωγή φύλλο 72/2008 σελ-57-64

11. Όμηρος: Οδύσσεια εκδόσεις Ντιαγκοστίνι 2005 τόμος α΄ μετάφραση Ν. Νικολίτση (θ 256-259)


Του Τηλέμαχου Τσελεπίδη

Οστρακισμός

Οστρακισμός ή εξοστρακισμός ήταν μία διαδικασία ψηφοφορίας με την οποία αποφασιζόταν ελεύθερα, άνευ δίκης, η υποχρεωτική εξορία ή όχι ενός ατόμου που κρινόταν επικίνδυνο για την πόλη. Ο οστρακισμός εφαρμοζόταν στην αρχαία Αθήνα, από όπου τον πήραν και οι άλλες πόλεις με δημοκρατικό πολίτευμα.

Στην εισαγωγή του μέτρου αυτού εναντίον των επίδοξων τυράννων συνέτεινε ο φόβος των Αθηναίων για την εγκαθίδρυση τυραννίδας και για το λόγο αυτό αρκετές φορές εξορίστηκαν πολίτες που είχαν αποκτήσει μεγάλη δημοτικότητα και πολιτική δύναμη, τις οποίες θεωρήθηκε ότι θα τις χρησιμοποιούσαν κατά των συμφερόντων του δήμου. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Aθηναίων πολιτεία 22.4) ο νόμος καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη το 508/7 π.Χ.
Η Εκκλησία του δήμου στην έκτη πρυτανεία συζητούσε, εάν έπρεπε το χρόνο εκείνο, να εφαρμοσθεί ή όχι οστρακισμός. Στην περίπτωση που ψήφιζε υπέρ, τότε στην όγδοη πρυτανεία κάθε πολίτης έγραφε σε ένα όστρακο, δηλαδή σε ένα θραύσμα αγγείου, το όνομα του Αθηναίου που ήθελε να τιμωρηθεί. Για να εφαρμοστεί ο οστρακισμός σύμφωνα με ορισμένους μελετητές έπρεπε η Εκκλησία να συγκεντρώσει έξι χιλιάδες πολίτες, οπότε εξοριζόταν εκείνος το όνομα του οποίου ήταν γραμμένο στα περισσότερα όστρακα ή σύμφωνα με άλλους έπρεπε να μαζευτούν έξι χιλιάδες όστρακα που θα καταδίκαζαν τον ίδιο Αθηναίο.

Ο οστρακισμός γινόταν ως εξής: έφραζαν την Αγορά και δημιουργούσαν έτσι έναν περίβολο, που τον διαιρούσαν σε 10 τμήματα, με κοινή είσοδο. Σε αυτά εισερχόταν κάθε πολίτης, ανάλογα με τη φυλή που ανήκε και άφηνε ένα όστρακο (θραύσμα πήλινου αγγείου), όπου είχε γράψει το όνομα του πολίτη του οποίου την εξορία επιθυμούσε. Για να εξοριστεί κάποιος έπρεπε το όνομά του να βρεθεί σε περισσότερα από 6.000 όστρακα. Ο πολίτης που καταδικαζόταν είχε διορία δέκα ημερών για να τακτοποιήσει τις προσωπικές του υποθέσεις. Αρχικά, η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια αλλά αργότερα μειώθηκε σε πέντε.
Μετά, μπορούσε να επιστρέψει στην Αθήνα. Στο διάστημα της εξορίας του δεν έχανε ούτε την ιδιότητα του πολίτη ούτε την περιουσία του.

Ο οστρακισμός θεσπίστηκε αρχικά ως ένα μέσο προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αργότερα όμως,ο θεσμός αυτός έχασε βαθμιαία τη σημασία του, διότι χρησιμοποιήθηκε από τις διάφορες παρατάξεις σαν τρόπος απαλλαγής και εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων.

Οι Αθηναίοι που είναι γνωστό ότι εξοστρακίστηκαν είναι οι ακόλουθοι (κατά χρονική σειρά):
487 π.Χ. − Ίππαρχος του Χάρμου, συγγενής του Πεισίστρατου
486 π.Χ. – Μεγακλής του Ιπποκράτη, ανιψιός του Κλεισθένη. Ο Μεγακλής εξοστρακίστηκε δύο φορές σύμφωνα με τον Λυσία.
485 π.Χ. — Καλλίξενος, ανιψιός του Κλεισθένη και αρχηγός των Αλκμαιωνιδών εκείνο το διάστημα (οι πληροφορίες για τον Καλλίξενο είναι αβέβαιες).
484 π.Χ. — Ξάνθιππος του Αρίφρονα, πατέρας του Περικλή
482 π.Χ. — Αριστείδης του Λυσιμάχου.
471 π.Χ. — Θεμιστοκλής του Νεοκλέους (το 471 π.Χ. ή νωρίτερα)
461 π.Χ. — Κίμων του Μιλτιάδη
460 π.Χ. — Αλκιβιάδης του Κλεινία, παππούς του Αλκιβιάδη του Πελοποννησιακού Πολέμου.
457 π.Χ. — Μένων του Μενεκλίδη (αβέβαιο)
442 π.Χ. — Θουκυδίδης του Μιλησία (δεν πρόκειται για τον ιστορικό Θουκυδίδη)
Δεκαετία του 440 π.Χ. — Καλλίας του Διδύμου (αβέβαιο)
Δεκαετία του 440 π.Χ. — Δάμων του Δαμονίδη (αβέβαιο)
416 π.Χ. — Υπέρβολος του Αντιφάνη

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ “Πολιτικά", βιβλίο Ε”

"... Ο πόθος για την απόκτηση πλούτου και πολιτικών αξιωμάτων μπορεί να εξεγείρει τη διχόνοια μεταξύ των πολιτών, αλλά όχι χάριν των εαυτών τους, αλλά γιατί βλέπουν άλλους να απολαμβάνουν αυτά, άλλους μεν δίκαια, άλλους δε άδικα. Εκτός από αυτά, άλλα αίτια είναι η αλαζονεία, ο φόβος, η υπεροχή, η περιφρόνηση, η δυσανάλογη αύξηση ενός κόμματος. Από άλλη δε άποψη, σαν αίτια επαναστάσεων μπορούν να θεωρηθούν η εριθεία [πράξη πολιτικάντη που κολακεύει τους πάντες, για να φθάσει στο σκοπό του], η αμέλεια των πολιτών, τα ασήμαντα ζητήματα και η ανομοιογένεια των πολιτών. Από αυτά, η αλαζονεία και η επιδίωξη του κέρδους, είναι σχεδόν αυτονόητο που δύναμη έχουν και ποια αιτία γίνονται για στάσεις. Γιατί, όταν οι έχοντες τα πολιτικά αξιώματα είναι αλαζόνες και πλεονέκτες, οι πολίτες επεναστατούν και εναντίον τους και εναντίον του πολιτεύματος, από το οποίο πηγάζει η εξουσία τέτοιων αρχόντων, η δε πλεονεξία τους ικανοποιείται, άλλοτε από τον ιδιωτικό πλούτο, άλλοτε δε από το δημόσιο πλούτο. Είναι ευνόητο πόση σημασία έχουν και οι πολιτικές τιμές, και πως γίνονται αίτια στάσης. Γιατί οι πολίτες επαναστατούν κι όταν οι ίδιοι στερούνται τέτοιων αξιωμάτων, αλλά κι όταν βλέπουν άλλους να αποκτούν τέτοια αξιώματα. Και τα αξιώματα δίδονται άδικα μεν όταν, ή οι μη έχοντες αξία τα παίρνουν, ή αυτοί που την έχουν, δεν τα παίρνουν. Δίκαια δε όταν δίδονται τα αξιώματα ανάλογα με την αξία καθενός. Η υπεροχή είναι, επίσης, αιτία στάσεων, όταν η επιρροή ενός ατόμου είτε περισσοτέρων, είναι μεγαλύτερη κι από ολόκληρη την πόλη και από αυτό ακόμη το πολίτευμα. Συνήθως εξ αυτών γεννιώνται καταπιεστικές μοναρχίες ή ολιγαρχίες. Και γι αυτό ακριβώς το λόγο συνηθίζουν, σε μερικά μέρη όπως στο Άργος και στην Αθήνα, να εξοστρακίζουν. Αν και είναι προτιμότερο να προσέχουν εξ αρχής μήπως υπάρξουν τέτοιοι πολίτες που να υπερέχουν τόσο πολύ, παρά να τους αφήσουν να γίνουν [δημιουργηθούν] τέτοιοι και, κατόπιν, να φροντίζουν για τη θεραπεία του κακού."

"...δια κερδος γαρ και δια τιμην και παροξυνονται προς αλληλους ουχ ινα κτησωνται σφισιν αυτοις, ωσπερ ειρηται προτερον, αλλ΄ ετερους ορωντες τους μεν δικαιως τους δε αδικως πλεονεκτουντας τουτων. Ετι δια υβριν, δια φοβον, δια υπεροχην, δια καταφρονησιν, δια την αυξησιν την παρα το αναλογον. Ετι δε αλλον τροπον δι΄ εριθειαν, δι΄ ολιγοωριαν, δια μικρότητα, δια ανομοιοτητα. Τουτων δε υβρις μεν και κλερδος τινα εχουσι δυναμιν και πως αιτια, σχεδον εστι φανερον. Υβριζοντων τε γαρ των εν ταις αρχαις και πλεονεκτουντων στασιαζουσι και προς αλληλους και προς τας πολιτειας τας διδουσας την εξουσιαν, η δε πλεονεξια γινεται οτε μεν απο των ιδιων οτε δε απο των κοινων. Δηλον δε και η τιμη, και τι δυναται και πως αιτια στασεως. Και γαρ αυτοι ατιμαζομενοι και αλλους ορωντες τιμωμενους στασιαζουσιν. Ταυτα δε αδικως μεν γινεται οταν παρα την αξιαν ή τιμωνται τινες ή ατιμαζωνται, δικαιως δε οταν κατα την αξιαν. Δι΄ υπεροχην δε, οταν τις η τη δυναμει μειζων [ή εις πλειους] ή κατα την πολιν και την δυναμιν του πολιτευματος. Γινεσθαι γαρ ειωθεν εκ των τοιουτων μοναρχια ή δυναστεία, διο ενιαχου ειωθασιν οστρακιζειν, οιον εν Αργει και Αθηνησιν. Καιτοι βελτιον εξ αρχης οραν οπως μη ενεσονται τοσουτον υπερεχοντες, ή εασαντας γενεσθαι ιασθαι υστερον."

Ανάπτυξη αλά Ελληνικά

Έχει γραφτεί από Δημήτριος Ζιαμπάρας
Παρασκευή, 07 Μάιος 2010

Όχι επειδή το λέει το Δ.Ν.Τ., αλλά για να αισθανθούμε εμείς δημιουργικοί. Στην παρούσα κατάσταση στην οποία έχουμε οικονομικά χρεοκοπήσει, πολιτικά αποτύχει και κοινωνικά δυστυχήσει πρέπει να σκεφθούμε τρόπους αναπτυξιακούς που να ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία μας. Η υιοθέτηση δυτικότροπων αναπτυξιακών μοντέλων απέτυχε μετά από δεκαετίες εθνικών σχεδιαστικών εξορθολογισμών ενός φύσει χαοτικού τρόπου ζωής και οδήγησε σε μια συνεχή σύγκρουση της Κοινωνίας με το Κράτος. Το Εθνικό Κράτος αντί να είναι ένα Ordo Rerum (Τάξη Πραγμάτων), αποδείχθηκε μια κάστα εναλλασσόμενων, απρόσωπων και ανεύθυνων Τυράννων που προσπαθούσαν να ρυθμίσουν εξαντλητικά και τις πιο απίστευτες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Η ελληνική αναπτυξιακή σχεδίαση πρέπει να είναι τοπικού βεληνεκούς και να εκπορεύεται από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Έτσι οι διορθωτικές κινήσεις να λαμβάνουν χώρα άμεσα προσδίδοντας τοπική ευελιξία στο πλαίσιο ενός ταχύτατα μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος, αλλά και τα λάθη να πληρώνονται άμεσα προσδίδοντας ωριμότητα στους τοπικούς συντελεστές. Υπάρχουν κάποια κοινά ιστορικά ελληνικά χαρακτηριστικά αναγνωρίσιμα διεθνώς, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν ένα μπούσουλα τοπικής αναπτυξιακής σχεδίασης.

Διεθνώς οι Έλληνες, ως οι κατεξοχήν άνθρωποι της υπαρξιακής σχέσης, είναι γνωστοί για το Beauty of Simplicity, δηλαδή το Κάλλος της Απλότητας. Αυτό είναι απόρροια μιας βαθιάς Ανθρωπιστικής Παιδείας και μιας απέριττης Ουσιαστικής Τέχνης, τα οποία παρέχει ο Ελληνικός τρόπος ζωής μέσα από την παράδοση όχι την εκπαίδευση. Οι Αμερικανοί είναι ειδήμονες στην τεχνοκρατική και επαγγελματική εκπαίδευση (training), απόρροια της εμμονής τους με την Παραγωγικότητα, ενώ οι Έλληνες είναι ειδήμονες στην ανθρωπιστική παιδεία απόρροια της εμμονής της κοινωνίας τους με την ανθρώπινη Πληρότητα. Φοιτητές από όλο τον κόσμο μπορούν να διδαχθούν, ζώντας την Ελληνική κοινωνία και την γλώσσα που μπορεί να περιγράψει το άρρητο, θέματα ανθρωπιστικής Παιδείας, από αρχαιολογία μέχρι ολιστική ιατρική. Οι Αμερικανοί είναι ειδήμονες στην Τέχνη της Διασκέδασης (Show Biz) εξοβελίζοντας με τον τρόπο αυτό την σκέψη του τραγικού ανθρώπινου τέλους, ενώ οι Έλληνες είναι ειδήμονες στην Τέχνη της Ουσίας ελπίζοντας ότι με τον τρόπο αυτό προσεγγίζουν την Αθανασία. Σύμβολα κάθε μορφής και κάθε συλλογικότητας, που παραπέμπουν στην ουσία της κοινής εμπειρίας και των συλλογικών αρχετύπων, μπορούν να σχεδιασθούν στην Ελλάδα, από κοσμήματα μέχρι αρχιτεκτονήματα. Δεν είμαστε ικανοί σε κάθε είδους σχεδίαση, δεν θα φτάσουμε ποτέ την Γερμανική ικανότητα μηχανικής σχεδίασης, ούτε την Αμερικανική ικανότητα επιχειρησιακής σχεδίασης, ούτε όμως και αυτοί θα φτάσουν ποτέ την δική μας αντίληψη της διαφορετικότητας κάθε συλλογικότητας που είμαστε ικανοί να εντοπίσουμε, μια καθαρά ποιητική ικανότητα.

Διεθνώς οι Έλληνες είναι γνωστοί για την εξωστρέφεια του χαρακτήρα τους, επιδεικνύουν μια Γνησιότητα συναισθηματικής εκφραστικότητας. Αυτή η Γνησιότητα μπορεί να αποτελέσει και «σήμα κατατεθέν» προϊόντων που αναζητούνται έντονα σήμερα στις διεθνείς αγορές, από βιολογικές καλλιέργειες μέχρι τουριστικούς προορισμούς. Τα ελληνικά τρόφιμα αναζητούνται μανιωδώς στην Ελλάδα από τους ξενομανείς Έλληνες, τα ελληνικά ταχυφαγεία έχουν υποσκελίσει διατροφικές αλυσίδες απίστευτης οικονομικής δύναμης και τεχνογνωσίας, το Greek Yogurt αποτελεί οδηγό για πολλούς επίδοξους διεθνείς εξαγωγείς. Οι τουριστικοί προορισμοί με τις αντίστοιχες επενδύσεις πρόσβασης, μπορούν κάλλιστα να στοχεύσουν πελάτες ικανούς να εκτιμήσουν την γνήσια ιδιαιτερότητα του περιβάλλοντός μας (φυσικού - ιστορικού), όχι τους μεθυσμένους που μπορούν να πάνε οπουδήποτε. Δεν είμαστε καλοί σε κάθε είδους ποιοτικής διαφοροποίησης προϊόντων και υπηρεσιών, δεν θα φτάσουμε ποτέ την αξιοπιστία ενός Γερμανικού προϊόντος, ούτε το Value for Money ενός απωανατολικού προϊόντος, ούτε όμως και αυτοί θα φτάσουν ποτέ την δική μας αντίληψη για την σχέση του προϊόντος με το περιβάλλον και τον δημιουργό του, την οποία σχέση μπορούμε να ενσωματώσουμε στο προϊόν.

Διεθνώς οι Έλληνες είναι γνωστοί για την Τόλμη του χαρακτήρα τους, είμαστε γνωστοί ταξιδιώτες, έμποροι και πολεμιστές. Δεν είμαστε ικανοί για μεγάλες επιχειρήσεις, διότι εκεί απαιτείται αναλυτική σκέψη, μπορούμε όμως να είμαστε καλοί έμποροι, όπου απαιτείται γρήγορη σκέψη, διορατικότητα ευκαιριών, αίσθηση ολότητας, καρδιά ριψοκίνδυνη, χαρακτηριστικά απαραίτητα σε τομείς που δεν απαιτούνε βαριά βιομηχανική παραγωγή, όπως ακριβώς συμβαίνει στην ναυτιλία. Οι Έλληνες ως πολεμιστές έχουν μια πολύ μακριά παράδοση, ποτέ δεν υπήρξαν ειρηνικός λαός, γι’ αυτό και επιβίωσαν για χιλιετηρίδες. Ανακάλυψαν την Φάλαγγα, τον ιδανικό πολλαπλασιαστή ισχύος της αρχαιότητας και μετέπειτα δίδαξαν και την υπόλοιπη Ευρώπη πως να πολεμά, υπήρξαν για πολλούς αιώνες περιζήτητοι μισθοφόροι μέχρι και τα χρόνια της Οθωμανοκρατίας. Σήμερα θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτή τους την κλίση για επενδύσεις στην Αμυντική Βιομηχανία κάθε είδους και να την πουλήσουν μετέπειτα σε όλα τα πέρατα της γης, όπως επίσης και να εκπαιδεύουν ξένα στρατεύματα πως να πολεμούν ως σύνολο. Δεν είμαστε ικανοί σε κάθε είδους οικονομική δραστηριότητα, δεν θα φτάσουμε ποτέ να εργαζόμαστε με την πειθαρχία και επινοητικότητα των Γερμανών, ούτε με την ηθικότητα και αποτελεσματικότητα των Εβραίων, ούτε όμως και αυτοί θα φτάσουν την διαχρονικότητα και οικουμενικότητα των δικών μας αποτελεσμάτων όταν τα επιτυγχάνουμε.

Παρουσιάζεται η ευκαιρία λόγω της αναπόφευκτης οικονομικής και πολιτικής αναδιάρθρωσης, αλλά και της παρουσίας αλλοδαπών μεταναστών, να επανιδρύσουμε πραγματικά το Ελληνικό Κράτος σε ορθολογιστικές βάσεις ικανοποιώντας συγχρόνως μέσω της αυτοδιοίκησης τον Ελληνικό πατροπαράδοτο χαοτικό τρόπο ζωής. Οι μετανάστες στον τόπο μας θα μας βοηθήσουν να καλύψουμε το σοβαρό δημογραφικό μας πρόβλημα, αλλά και να συμπληρώσουν τα εργατικά χέρια που μας λείπουν από τομείς ανάπτυξης που δεν ανήκουν στην ιδιοσυγκρασία μας. Ο Εθνικός σχεδιασμός πρέπει να ασχολείται με τομείς που από την φύση τους αφορούν όλη την επικράτεια: Ενέργεια (περιλαμβάνει αναπόφευκτα εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας και όχι τις αφέλειες περί εναλλακτικών πηγών ενέργειας), Άμυνα (η θωράκιση της χώρας και όχι η αμυντική βιομηχανία), Εξωτερική πολιτική - Πολιτιστική διπλωματία, Χωροταξία – Πολεοδομία κ.λπ.

Από την πτώχευση του 1893 επί Τρικούπη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, οδηγηθήκαμε στην καταστροφή του 1897 και καταλήξαμε στην Ελλάδα του 1912. Από την πτώχευση του 1932 επί Βενιζέλου και την μετέπειτα οικονομική ανόρθωση με την βοήθεια των Μικρασιατών προσφύγων καταλήξαμε στο Έπος του 1940. Έτσι και τώρα όταν η χώρα επανασυσταθεί θα είναι έτοιμη να εκμεταλλευθεί τις τεράστιες ιστορικές ευκαιρίες που ανοίγονται στην γειτονιά της από μια σειρά γεωπολιτικών κινήσεων που δείχνουν να οδηγούν σε μια αποδυναμωμένη Τουρκία. Βασικές προϋποθέσεις της Ελληνικής οικονομικής και πολιτικής Ανάπτυξης αποτελούν δύο βασικοί άξονες της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής: πρώτον μια πραγματικά ενωμένη Ευρώπη την οποία εγγυάται μια Γερμανική επικυριαρχία σεβόμενη την Πολιτιστική Ετερότητα, και δεύτερον μια ισχυρή συμμαχία Ελλάδος - Ισραήλ που θα αποτελέσει τον καταλύτη των εξελίξεων στην γειτονιά μας.

Ο Δημήτρης Ζιαμπάρας είναι Δικηγόρος, ΜΒΑ, DiplEng.

Ενόραση


Βλέπω την όμορφη ουσία του ανθρώπου
που κυλά
απ’ τα δάχτυλα στο άγγιγμα
απ’ τα χείλη στο φιλί
απ’ το μυαλό στη σκέψη

και βάφει τα γκρίζα σύννεφα λευκά
τη γλυκιά ώρα της βροχής
κάθε που ξημερώνει φθινόπωρο

όταν η ψυχή μου
σαν άσπρο περιστέρι
ξεκολλά απ’ το παράθυρο
και πετά.

ΚΑΙ ΑΥΤΟ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΑ!!!
LINK http://users.panafonet.gr/ampelast/menekroustouspoiites.htm
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟΛΑΥΣΕΤΕ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Ίλιον


Ψάχνοντας
για το χαμένο Ίλιον
τρυπώ τα μάτια μου

κι οι νύμφες
απ’ τις εφτασφράγιστες κόρες μου
δραπετεύοντας
μ’ αμανέδες
μου τουρκεύουν την Τροία.

Δεν είμαστε εμείς...


Δεν είμαστε εμείς
είν’ οι σκιές μας
πάνω σε ξερολιθιές
που άλλοι πέτρα την πέτρα
σώριασαν

κάτω από έναν ξένο ήλιο
που λίγο λίγο με το φως του
μας ξεθωριάζει

Δεν είμαστε εμείς...


Δεν είμαστε εμείς
είν’ οι σκιές μας
πάνω σε ξερολιθιές
που άλλοι πέτρα την πέτρα
σώριασαν

κάτω από έναν ξένο ήλιο
που λίγο λίγο με το φως του

Θερμοπύλες


Προγράφουν το μέλλον μου
όσοι πιστεύω
θυμίζοντάς μου
πόσο νέος πέθανα
πόσο νεκρός γεννήθηκα.

Βοηθήστε με να χτίσω κι εγώ
έναν Παρθενώνα
ή έστω να γκρεμίσω
το μικρό δάχτυλο
ενός μαρμάρινου Θεού.

Τώρα που οι Θερμοπύλες
έχουν γυάλινους φρουρούς
και την Ιθάκη
μπορείς να τη βρεις
και στους πιο φτηνούς χάρτες.

Οι μυθικοί δείκτες της «ελληνοτροπίας» - Tου Παντελη Μπουκαλα

«Τι τα θες, Γιώργο μου, αυτό είναι το χαρακτηριστικό του Ελληνα». Ανοιχτό το ραδιόφωνο στο ταξί, μου δώριζε θραύσματα μιας από τις ποδοσφαιροκουβέντες που ανάβουν καθημερινά στα ερτζιανά και στο Διαδίκτυο, τα οποία μετατρέπονται έτσι σε αχανές καφενείο ή σε εκκλησία ενός δήμου που όσο περισσότερο λέει ότι αδιαφορεί για τα πολιτικά τόσο περισσότερο παθιάζεται με τα αθλητικά. Ποιο το συγκεκριμένο «χαρακτηριστικό του Ελληνα» δεν μπόρεσα να καταλάβω, ούτε και ποιος ο αποφαινόμενος και ποιος ο Γιώργος, αν και ένα σημαδιακό «ήμαρτον!» που κατάφερε να φτάσει ώς τ’ αυτιά μου μού έδωσε στοιχεία της ταυτότητάς του. Ο τόνος πάντως της συζήτησης, ειρωνικός, υποδήλωνε ότι επρόκειτο για έναν ακόμα εξάψαλμο με πρόχειρο στόχο την κατακαημένη «ελληνική νοοτροπία».

Ευτυχώς πάντως η απογοήτευσή μου για την «κατάντια μας» δεν κράτησε πολύ. Στο σπίτι πια, ένα γρήγορο ζάπινγκ με συνέφερε, χάρη σε ένα μήνυμα επί της οθόνης που με διαβεβαίωνε ότι οι ουρανοί είναι δικοί μας και δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. «Ελληνες, στις φλέβες μας ρέει ο ιχώρ» έλεγε το μήνυμα, κι αμέσως έπειτα βγήκε ο προφήτης τηλεβιβλιοπώλης και το εξήγησε καταλεπτώς. Ιδού λοιπόν. Δεν είμαστε απλώς ευλογημένοι του Θεού ή των προ Χριστού θεών, είμαστε θεοί οι ίδιοι. Διότι αυτό θέλει να πει ο «ποιητής» όταν μας βεβαιώνει ότι στις φλέβες μας ρέει ο ιχώρ· πως είμαστε θεοί, μέσα μας κυλάει ο αιθέριος χυμός, το ομηρικό «άμβροτον αίμα» που έρρεε και στις φλέβες των Ολυμπίων. Ετσι εξηγείται άλλωστε γιατί δεν είμαστε φανατικοί της εθελοντικής αιμοδοσίας. Το αίμα μεταγγίζεται, ο ιχώρ όμως όχι, γιατί είναι αιθέριος· αν έμπαινε σε σώματα άλλων φυλών, απλώς ανθρώπινων, θα τα κατέκαιγε.

Καμιά σημασία δεν έχει ποιος ήταν ο ραδιοσχολιαστής με τις κοινωνιολογικές ή και ψυχαναλυτικές ευαισθησίες που καταδίκαζε το ένα ή το άλλο «χαρακτηριστικό του Ελληνα». Ποιος λίγο ποιος πολύ, ακόμα και όσοι το έχουμε πάρει απόφαση να μη γενικεύουμε και να μη γενικολογούμε γιατί πρόκειται για βαρύ πνευματικό αμάρτημα, πάνω στη συζήτηση γλιστράμε και για να τα βολέψουμε αρπαζόμαστε από κάποιο ετοιμοπαράδοτο κλισέ. Χονδρικώς τα στερεότυπα αυτά, οι δοξασίες ή οι απόλυτες πεποιθήσεις, είναι δύο λογιών: τα απαξιωτικά ή και μηδενιστικά από τη μια, τα εγκωμιαστικά ή και αποθεωτικά από την άλλη. Εκείνο που θα έπρεπε να μας προβληματίσει δεν είναι μόνο η ευκολία με την οποία ασπαζόμαστε σαν επιστημονικώς αποδεδειγμένες αλήθειες κάποιες αυθαίρετες εικασίες, αλλά και η ακόμα πιο μεγάλη ευκολία με την οποία πολλοί μεταπίπτουμε από την υιοθέτηση των αρνητικών αφορισμών στον ενστερνισμό των απολύτως θετικών, και αντιστρόφως· η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων ισχύει πρωτίστως στο δογματισμό.

Εν πάση περιπτώσει, ιδού κάποια από τα δημοφιλέστερα κατεδαφιστικά πορίσματα-σλόγκαν, που ακούγονται σε τόνο μοιρολογιού συνήθως: «Ετσι είναι οι Ελληνες» (τεμπέλληνες δηλαδή, εαυτούληδες και κατεργάρηδες), «Αυτή είναι η Ελλάδα» (το συγκεκριμένο δόγμα είχε αποκτήσει και πρωθυπουργική σφραγίδα, του κ. Κ. Σημίτη), «Στην Ελλάδα ζεις» (άρα «δεν υπάρχει ελπίς»), «Αυτά θέλουν οι Ελληνες» (με το «αυτά» εννοείται συνήθως το μαστίγιο) κττ. Στην αντίπερα όχθη, όπου η υπερβολή παίρνει τον τόνο του δοξαστικού και του θουρίου, τα κλισέ μιλούν για την «αδάμαστη ελληνική ψυχή», το «ελληνικό δαιμόνιο», το «ελληνικό φιλότιμο», «τα νικηφόρα γονίδια του Ελληνα», τον «περιούσιο λαό», το «εξεγερσιακό ελληνικό φρόνημα». Ανάγονται δηλαδή σε αδιαμφισβήτητες διαχρονικές σταθερές ή σε νόμους της Ιστορίας είτε απλές επιθυμίες (η γνωστή λήψις του ζητουμένου) είτε ποιότητες και συμπεριφορές που πρέπει να επαληθεύονται κάθε φορά, στο πεδίο της πραγματικότητας, και να μη θεωρούνται δεδομένες, υπερβατικές, εξωιστορικές.

Ακανθώδες και περίπλοκο το ζήτημα της ελληνικότητας (όπως υποθέτω και κάθε -ικότητας), έχει απασχολήσει σπουδαία μυαλά αιώνες τώρα, ήδη από την εποχή που οι λόγιοί μας αντιδικούσαν για το ποιο εθνικό όνομα μας ταιριάζει περισσότερο· συμφωνία ωστόσο πλήρης δεν έχει επιτευχθεί ούτε και φαίνεται στον ορίζοντα. Και πάλι καλά που «κόμποι» σαν κι αυτόν δεν λύνονται, δεν πρέπει να λύνονται, με τη μέθοδο του γόρδιου δεσμού, ώστε να βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί η σκέψη και η έλλογη αντιδικία. Καθόλου παράλογο και καθόλου κακό δεν μου φαίνεται να μη συμφωνούμε όλοι στο τι σημαίνει Ελληνας, τι Ελλάδα και τι ελληνικότητα. Το εύρος και το χρώμα που θα αποδώσει κανείς στους όρους αυτούς δεν συναρτάται μόνο με τα βιώματά του αλλά και με τις ιδέες του, την τάξη, την κοσμοαντίληψη, την πολιτική του στάση, με τις γνώσεις του εντέλει για τα περασμένα και το πώς θα χρησιμοποιήσει αναδρομικά την Ιστορία, και βέβαια με τις επιθυμίες του για τα μελλούμενα, τα κοινά μελλούμενα. Ακόμα και το ποια θα ορίσει σαν πάγια «χαρακτηριστικά του Ελληνα» ο καθένας μας, κι αν θα επιλέξει θετικά ή αρνητικά γνωρίσματα για να τα υποδείξει σαν κοινά, από την ιδεολογία του εξαρτάται, από το πώς βλέπει τον κόσμο, τον μικρό και τον μεγάλο, και τον εαυτό του εντός του κόσμου αυτού.

Κοινά βιώματα φυσικά και έχουμε, μόνο που δεν μεταφράζονται απευθείας και αδιαφοροποίητα, δίχως απώλειες, επεξεργασία ή εμπλουτισμό, σε κοινά ψυχοπνευματικά γνωρίσματα, σε άξονες μιας ούτως ειπείν ελληνοτροπίας. Στον ίδιο τόπο γεννιόμαστε, ο ίδιος ήλιος κι η ίδια θάλασσα μας ευλογούν, τα ίδια βουνά μάς σκέπουν, στο ίδιο σχολείο μαθητεύουμε οι συντριπτικώς περισσότεροι και σφραγιζόμαστε από τις ίδιες αφηγήσεις για την πατρίδα και για τους άλλους, στον ίδιο τρόπο του θρησκεύειν εντασσόμαστε παιδιόθεν (αλλά υπάρχουν και Ελληνες Εβραίοι, μουσουλμάνοι ή Καθολικοί, κι ας μην τους παραανέχεται ο «κανόνας»), στον ίδιο στρατό θητεύουμε, η ίδια τηλεόραση μας παιδαγωγεί (πρέπει πια να την υπολογίζουμε κι αυτήν στους δεσποτικούς μηχανισμούς επιβολής αξιών και μοντέλων συμπεριφοράς), στην ίδια γλώσσα συλλαβίζουμε τους έρωτές μας, τα όνειρα, τα άγχη μας. Εκτός δηλαδή από τους ελάχιστους που κρατούν από σπουδαίες φαμίλιες και μεγαλώνουν σε καλά περιφρουρημένους χώρους που τους επιτρέπουν να πορεύονται παράλληλα προς την πραγματική Ελλάδα ή και μακριά της ακόμα κι αν ζουν εδώ (και άσχετα αν κάποτε, κληρονομικώ δικαιώματι, θα κληθούν να την κυβερνήσουν), οι υπόλοιποι, η μάζα καταπώς λένε, μοιραζόμαστε πολλά, πάμπολλα. Αλλά αυτό δεν αρκεί για να μας εξομοιώσει· κάθε σταγόνα του νερού διατηρεί τη μνήμη τού όλου, παραμένει εντούτοις μοναδική, μέσα στην ασημαντότητά της έστω. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι ακόμα και στις κορυφώσεις της Ιστορίας μας, το «εμείς» δεν κάλυψε τους πάντες. Σαρωτικά πορίσματα λοιπόν, του τύπου «αυτό είναι χαρακτηριστικό των Ελλήνων» (ή όποιου άλλου λαού), και αβασάνιστα είναι και ανιστόρητα, είτε να κολακέψουν επιδιώκουν και να βαυκαλίσουν είτε να απαξιώσουν και να χλευάσουν.

http://www.kathimerini.gr

Εφευρίσκοντας λέξεις - Του Σωκρατη Tσιχλια

Nομίζω ότι από σήμερα κιόλας όσοι δημόσιοι υπάλληλοι ή χαμηλοσυνταξιούχοι προτιμούν να δραπετεύουν από τη σκληρή ζωή του μνημονίου διά της αυταπάτης, έχουν στη διάθεσή τους ένα μοναδικό τρόπο: μια καινούργια λέξη, προσφορά του πρωθυπουργού της χώρας. Μιλώντας προχθές στις Βρυξέλλες, στους δημοσιογράφους, μετά τη Σύνοδο Κορυφής, ο κ. Γ. Παπανδρέου, σε μια ακόμη επίδειξη επικοινωνιακού νεωτερισμού, εξέφρασε την επιθυμία να αντικατασταθεί η λέξη λιτότητα από τη λέξη υπευθυνότητα, καθώς έτσι, ισχυρίστηκε, αποδίδεται ακριβέστερα το βαθύτερο νόημα της κατάστασης στην οποία έχουμε περιέλθει.

Κατ’ επέκταση αυτής της νεολεκτικής ακροβασίας, η οικονομική ανέχεια στην οποία έχουν περιέλθει χιλιάδες τίμιοι Ελληνες, μπορεί να μετονομασθεί σε κατάσταση... ευθύνης. Σε τι κατάσταση ευθύνης βρίσκεσαι; - Εχω χάσει 500 ευρώ τον μήνα. Θα μπορούσε από ’δω και πέρα να είναι ένας τυπικός διάλογος ταλαίπωρων Νεοελλήνων.

Εάν βεβαίως οι λεξιπλάστες σύμβουλοι του πρωθυπουργού αντί να χάνουν τον χρόνο τους εφευρίσκοντας λέξεις, που δεν θα γεμίσουν ποτέ τα άδεια ταμεία, αντί να εκτρέφουν ψευδαισθήσεις με τις οποίες δειπνούν κυρίως οι εξουσίες, σήκωναν τα μανίκια παροτρύνοντας τους συμπατριώτες τους να κάνουν το ίδιο, τότε ίσως η μικρή μας πατρίδα θα αποκτούσε μιαν ελπίδα.

Ούτε οι μετονομασίες των υπουργείων που κινούνται στα όρια της γραφικότητας, ούτε οι μεταφορές επί μεταφορών υπουργικών αρμοδιοτήτων, που αγκυλώνουν και φρενάρουν μια δημόσια διοίκηση που θα έπρεπε να τρέχει με χίλια, ούτε το ανακάτεμα των προσώπων και οι τακτικισμοί θα φέρουν λύσεις. Με λέξεις άδειες δεν κερδίζεται αυτός ο πόλεμος, ούτε με κολπάκια. Ζητείται κουράγιο για μετωπική σύγκρουση της κυβέρνησης με το κλεπτοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης και ζωής που αντιστέκεται λυσσωδώς. Ζητείται σθένος για συγκρούσεις που ξεκινούν από τον δημόσιο υπάλληλο που ζητούσε τις προάλλες «δωράκι» ένα χιλιάρικο για να κάνει τη δουλειά του και καταλήγουν στα μεγάλα κόλπα... Ζητείται σθένος για το τέλος των ψευδαισθήσεων. Που δεν θα έλθει με νέες αυταπάτες.

http://www.kathimerini.gr/

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ - οι δυνάμεις του Χάους έχουν νικήσει κατά κράτος

Σφοδρή επίθεση κατά του ΔΝΤ και των ΗΠΑ, που «ως σημερινοί Φύρερ με κοστούμια και γραβάτες έχουν οδηγήσει τους λαούς σε βαθειά κρίση», εξαπέλυσε, παρουσία του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων Φίλιππου Πετσάλνικου και του Δημάρχου Αθηναίων Νικήτα Κακλαμάνη, ο Μίκης Θεοδωράκης, εκμυστηρευόμενος, όπως είπε, «το Μεγάλο Όραμά» του, κατά την έναρξη της 9ης Συνόδου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κοινοβουλίου, που πραγματοποιήθηκε χθες το βράδυ «Τεχνόπολις» (αμφιθέατρο 9.84) του Δήμου Αθηναίων.

Ο Μίκης Θεοδωράκης, μεταξύ άλλων, επεσήμανε:
«Σήμερα είναι φανερό, ότι οι δυνάμεις του Χάους, ισχυρότερες και δολιότερες από ποτέ, έχουν νικήσει κατά κράτος, βυθίζοντας τους λαούς μας σε βαθειά πολύπλευρη κρίση. Τόσο οικονομική όσο και κρίση αξιών. Κρίση Πολιτισμού.

Τα έθνη, οι φυλές, οι κοινωνίες των ανθρώπων έχουν κοινό παρανομαστή τον ενιαίο, όμοιο και ακέραιο άνθρωπο, εκλεκτό της Ζωής και της Αρμονίας. Γι’ αυτό το λόγο οι δυνάμεις του Χάους για να χτυπήσουν τη Ζωή και την Αρμονία από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα χρησιμοποιούν βασικά το όπλο των Αντιθέσεων, των διαιρέσεων, των αντιπαλοτήτων, της έχθρας και του μίσους ανάμεσα στους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τους λαούς. Τα μέσα που χρησιμοποιούν είναι η βία, η καταπίεση, η εκμετάλλευση του ενός από τον άλλον, η ευτυχία του ενός εις βάρος του άλλου και τέλος η αλληλοεξόντωση και οι πολεμικές συρράξεις.

Ώσπου σήμερα φτάσαμε στην αποκορύφωση των δόλιων δυνάμεων του Χάους με τη δημιουργία ενός διεθνούς Διευθυντηρίου που στηρίζεται σε 4-5 διεθνή κέντρα εξουσίας με επίκεντρο τις ΗΠΑ, στηριγμένα επάνω σε μια πρωτοφανή στρατιωτική δύναμη καταστροφής, καθώς και σε τεράστια οικονομικά μέσα καταστολής και επιβολής. Με εκτελεστικά όργανα τον Στρατό και τις Τράπεζες επιβάλουν επίμονα και συστηματικά τη Νέα Τάξη της Παγκοσμιοποίησης που επιδιώκει την ριζική αλλοίωση του παγκόσμιου χάρτη με την κατεδάφιση των εθνών, με όπλο τη διάβρωση έως την εξαφάνιση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους.

Θέλουν να μας κάνουν όλους «ιδιώτες», μοναχικά άτομα αποκομμένα από κάθε είδους συλλογικότητα, καταφοβισμένους, ευάλωτους, υπάκουους υπηκόους στις εντολές των νέων κυρίαρχων του πλανήτη Γη. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η ουσία της σημερινής κρίσης που ταλανίζει τους λαούς, που προς το παρόν δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν, γιατί πρόκειται πραγματικά για μια πρωτόγνωρη και σατανική επίθεση που τους κατέλαβε εξ’ απήνης.

Παράλληλα όμως πιστεύω ότι οι δυνάμεις του Χάους με τη σημερινή ακραία τους επιχείρηση έχουν φτάσει στα όριά τους. Ας θυμηθούμε τον προηγούμενο μεγάλο κίνδυνο της Ανθρωπότητας με τον τότε εκπρόσωπο και εκφραστή του Χάους Αδόλφο Χίτλερ. Μήπως μετά τους θριάμβους του στην Ευρώπη δεν υπήρχε ο διάχυτος φόβος ότι όλα τελείωσαν πια; Έτσι και τώρα οι σημερινοί Φύρερ, όπως τότε εκείνος, με τα κοστούμια και τις γραβάτες τους μεθυσμένοι από τις επιτυχίες τους έχουν οδηγήσει τη δύναμή τους στα όριά της. Δηλαδή μπροστά σε ένα νέο Στάλινγκραντ».

Και προέτρεψε:
«Σήμερα η Ευρώπη κατέχει μια θέση κλειδί που της επιτρέπει να αντιστρέψει το αρνητικό ρεύμα και να οδηγήσει ολόκληρη την Ανθρωπότητα στο δρόμο της Αρμονίας, της Ειρήνης και της Ευημερίας. Πρέπει όμως γι’ αυτό, πρώτον να κόψει τον ομφάλιο λώρο με τις ΗΠΑ που την έχουν μεταβάλει σε ένα πειθήνιο όργανο της καταστροφικής πολιτικής που καταστρώνει η στρατιοοικονομική εξουσία, που έχει επιβληθεί πάνω σε αυτή τη μεγάλη χώρα με τόσο πλούσιες παραδόσεις και τη μεγάλη συμβολή στην πρόοδο και τον πολιτισμό, και την έχει μεταβάλει σε ορμητήριο βίας και καταστροφών. Και δεύτερον, να αναθεωρήσει εκ βάθρων την έως τώρα φιλοσοφία της για τις μεθόδους ανάπτυξης και ευημερίας των λαών της.

Η Ελλάδα θα είναι παρούσα σε μια τέτοια σωτήρια και αναγεννητική για όλη την ανθρωπότητα προσπάθεια.

Είναι καιρός πια να ενηλικιωθούμε και να ωριμάσουμε, για να σώσουμε όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και τον πλανήτη Γη που τόσο μεγαλόψυχα μας φιλοξενεί. Ας καταλάβουμε καλά, ότι ο Άνθρωπος είναι ενιαίος και ότι η δωρεά της ζωής που είναι ίδια για όλους, τον προορίζει να γευτεί με όλους τους πόρους του σώματος, του πνεύματος και της ψυχής του την απόλυτη ευδαιμονία που μπορεί να του εξασφαλίσει η ειρηνική συνύπαρξη με τους άλλους και με τη φύση, που θα του επιτρέψουν να αναπτύξει στο έπακρο τις δημιουργικές του δυνάμεις. Τόσο στη σφαίρα του υλικού όσο και του πνευματικού κόσμου.
Είμαι βέβαιος, ότι εάν η Ευρώπη επιλέξει αυτόν τον δρόμο, είναι ικανή να μεταβάλει τη σημερινή Κόλαση σε Παράδεισο».

http://infognomonpolitics.blogspot.com

ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ - Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΕΓΩ

Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΕΓΩ

Αυτή τη φορά, ας βάλουμε τις αιτιολογίες μπροστά από τα συμπτώματα.

Είμαστε ένας μικρός τόπος γεμάτος ανθρώπους που το πρώτο και βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη σιγουριάς. Κληρονομιά αιώνων σκλαβιάς, επιδρομών και καταπίεσης.

Η έλλειψη σιγουριάς οδηγεί σε μια υπερβολική (και αναγκαστική) υπερτροφία του εγώ. Το εγώ νιώθει διαρκώς πως κινδυνεύει, οι μηχανισμοί αυτοπροστασίας θριαμβεύουν, ο εγωισμός γίνεται μέθοδος επιβίωσης. (Ο θάνατος σου, η ζωή μου). Η στάση παραμένει κι όταν ο κίνδυνος περάσει.

Πώς όμως χωράνε σε μια μικρή χώρα εννιά εκατομμύρια υπερτροφικά εγώ — που το καθένα θέλει να επιβληθεί στα άλλα; Φτάνουμε στο Ιονεσκικό παράδοξο, όπου ο καθένας μας σαν Εγώ έχει όλα τα δικαιώματα — και σαν Εσύ κανένα.

Στη χώρα του Εγώ, το Εσύ είναι υπό διωγμόν. Άρα και το Εγώ (μια και όλα τα Εσύ είναι και Εγώ...). Άρα οι πάντες... Έτσι, αιώνες τώρα, κλείνουμε ο ένας το δρόμο του άλλου. Στην προσπάθεια μας να μην προηγείται κανείς, μένουμε όλοι στάσιμοι.

Μόνο σε κάτι πολέμους τα ξεχνάμε και ορμάμε — για να ακινητοποιηθούμε πάλι, μετά, σε λαοκοόντειο μαρμάρινο σύμπλεγμα.

Τίποτα δεν μας ενοχλεί περισσότερο από την επιτυχία του άλλου (πώς μας ξέφυγε!). Δεν την ανεχόμαστε. Δεν την επιτρέπουμε. Τη θεωρούμε απρεπή, άσεμνη, σχεδόν... αντιδημοκρατική.

Οι άλλοι λαοί υπερηφανεύονται για τους προικισμένους, τους εκλεκτούς, τους ταλαντούχους. Εμείς ντρεπόμαστε και κοιτάμε να τους κρύψουμε. Και το καταφέρνουμε μια χαρά. Εκτός αν τύχει και τους ανακαλύψει κανένα ξένο Νόμπελ. (Αλλά και τότε, λίγες μέρες μετά τους πρώτους πανηγυρισμούς, αρχίζει να κυκλοφορεί το φαρμάκι και στα στόματα και στα ρεπορτάζ των εφημερίδων).

Μικρότητες μιας κομπλεξικής κοινωνίας φοβισμένων ανθρώπων, που βλέπουν την επιτυχία του άλλου σαν απειλή. Που δεν δέχονται τη νομιμότητα του επαίνου παρά μόνο μετά θάνατον. (Το άκουσα: “Τέτοιο κείμενο μόνο αφού πεθάνει επιτρεπόταν να γραφτεί”).

Έτσι, λοιπόν, κύριοι: αγωνιστείτε, κοπιάστε, αλλά μην προσδοκάτε αναγνώριση, θα έρθει όταν δεν θα υπάρχετε εσείς. Ή εσείς — ή αυτή. Λεφτά, κερδίστε όσα θέλετε. Η κοινωνία μας (αντίθετα με τις ξένες) επιτρέπει να κάνεις επίδειξη χρημάτων (αυτό θαυμάζεται), αλλά όχι και επίδειξη ταλέντου (αυτό είναι νεοπλουτικό). Προπαντός σεμνότης! Το να περιφέρεις μια προσωπικότητα σ' αυτή τη χώρα, είναι εξίσου απρεπές με το να επιδεικνύεις τα γεννητικά σου όργανα στα πάρκα.

Συγχέουμε: την παρουσία με την υπεροψία. Τη διαφοροποίηση με την ανισότητα. (Λίγο ακόμη και θα ζητηθεί η κοινωνικοποίηση του πνευματικού πλούτου...).

Έχουμε βρει και το όπλο που σκοτώνει κάθε ευγενική φιλοδοξία. Όποιος κινείται “προβάλλεται”. Ο επιστήμονας που παρουσιάζει μια ανακοίνωση το κάνει για να προβληθεί. Ο συγγραφέας που γράφει ένα βιβλίο το ίδιο. Όλα γίνονται για την προβολή. Κι όσοι τολμούν επώνυμα να δημιουργούν, αποκαλούνται επιδειξίες. Όχι βέβαια πως δεν γίνεται και πολλή προσπάθεια για επίδειξη. Ακριβώς επειδή τόσο έχουμε στερηθεί του έπαινο, κάνουμε τα πάντα για να τον αποκτήσουμε. (Σαν το ποτό, στην εποχή της ποτοαπαγόρευσης). Και φτηνή επίδειξη γίνεται και κακή προβολή.

Αλλά δεν είναι κάθε δραστηριότητα προβολή, ούτε κάθε εργασία διαφημιστικό κόλπο. Πρέπει κάποτε να μάθουμε να αξιολογούμε και να δεχόμαστε την ποιότητα. Πρέπει, να αναγνωρίσουμε τη δυνατότητα της παρουσίας στον καθένα. Γιατί ο καθένας έχει κάτι να πει και πρέπει να μπορεί να το πει. Ο αποκλεισμός της προβολής (που μοιάζει δημοκρατικός), είναι στην πραγματικότητα ριζικά ελιτίστικος.

Κλασική λογοτεχνική αντίδραση (η αρνητική άποψη του “ξέρεις ποιος είμαι εγώ;”): “Ποιος νομίζει πως είναι;”.

—Είναι αυτός που είναι — και δεν υποχρεούται να ζητήσει συγγνώμη από κανέναν, επειδή είναι έτσι.. Ούτε χρωστάει σε κανέναν τίποτε. Άσε τον λοιπόν, κύριε, να κάνει τη δουλειά του και κοίταξε κι εσύ τη δική σου.

Αδύνατον! Ο μηχανισμός της σύγκρισης δουλεύει αυτόματα και συνέχεια. Παράδειγμα: “Και τι ήταν δηλαδή ο Τάδε; Υπερβολές!. (Ο μηχανισμός λειτουργεί έτσι: εγώ είμαι πιο σημαντικός από τον Τάδε — όταν όμως πεθάνω δεν θα γίνει τέτοιος θόρυβος...). Ναι, και το θάνατο του άλλου φτάνουμε να φθονήσουμε.

Ενώ οι σεμνοί! Τι υπέροχοι άνθρωποι οι σεμνοί! Π. χ. ο σεμνός και αθόρυβος Σκαλκώτας. (Εμείς τον κάναμε έτσι — μπράβο μας! Τον ισοπέδωσε ο νεοελληνικός οδοστρωτήρας. Πέθανε σεμνός, φτωχός και άγνωστος, προς μεγάλη μας δόξα. Για να μπορούμε τώρα να υπογραμμίζουμε τη σεμνότητα του και να τη φέρνουμε παράδειγμα στη νέα γενιά).

Η σεμνότητα που απαιτούμε δεν είναι βέβαια η ταπεινότητα του μεγάλου, που ξέρει τα όρια του ανθρώπινου. Στην καλύτερη περίπτωση είναι το φοβισμένο “λάθε βιώσας” του ραγιά (σκύψε να μη δίνεις στόχο), στη χειρότερη περίπτωση η σεμνοτυφία του Ιησουΐτη που πιστεύει πως είναι μέγας, αλλά δεν καταδέχεται να το δείξει. Άλλη μια πλευρά του νεοελληνικού πουριτανισμού. Που, όπως κάθε πουριτανισμός, πηγάζει από δική μας αναπηρία, αβεβαιότητα και στέρηση.

Κι έπειτα παραπονιόμαστε πως δεν έχουμε ηγεσία! Αφού κανένας μας δεν παραδέχεται τον άλλον! Εκτός κι αν είναι ασήμαντος κι ακίνδυνος — οπότε, συμβατικά κάνουμε πως τον δεχόμαστε. (Κοιτάξτε τις δουλικότατες τιμές που γίνονται σε πολιτικούς και “προέδρους”).

Και έξω οι άνθρωποι ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, αλλά θετικά. Κοιτάνε να προσπεράσουν με τη δική τους ταχύτητα κι όχι βάζοντας τρικλοποδιά. Χαίρονται την ικανότητα του διπλανού τους, προσπαθούν να την προωθήσουν, χωρίς ποτέ να σκεφθούν ότι αυτό που θα κερδίσει ο άλλος θα το στερηθούν αυτοί. Βλέπω συγγραφείς να προωθούν συγγραφείς, επιστήμονες να μάχονται για την επιβολή της θεωρίας ενός τρίτου — και απορώ. Όχι για τους άλλους. Για μας! Είναι περίεργο πως ακόμη έχουμε το θάρρος να χτίζουμε, όταν οι κατεδαφιστές γύρω μας είναι μυριάδες...

“Ο τόπος μας είναι κλειστός. Όλο βουνά...”.

(Είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό "Επίκαιρα" στις αρχές του '80)

ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΜΠΕΛΑΣ - Οι ωδίνες της ποίησης

Είναι ωραίο

να κρατάς στα χέρια

το νεογέννητο ποίημα

καθώς το ροζ του προσωπάκι

σου χαμογελά.



Οι ωδίνες όμως πριν

έχουν σπαράξει την καρδιά



κι εμείς τίκτουμε

σε άθλια σκοτεινά δωμάτια

σαν τις παλιές γυναίκες του χωριού

μακριά απ' τα βλοσυρά μάτια των ανθρώπων

τον καρπό

της παράνομης σχέσης μας

με το όνειρο.


« Αναβάλλοντας » 2001

Σουρής, Γεώργιος - «Λέει γειτόνισσα σε κάποιαν άλλη…»

25

Λέει γειτόνισσα σὲ κἄποιαν ἄλλη:
γιατὶ τὸν ἄνδρα σου, κυρὰ μεγάλη,
τὸν ἔχουν πάντα διωρισμένο
καὶ τὸν 'δικό μου πάντα παυμένο;

'Πές μου τὰ μέσα σου, κυρά… κι' αὐτή,
ποὖχε μιὰ θέσι 'στὴν κοινωνία,
κἄτι 'ψιθύρισε κρυφὰ 'στ' αὐτὶ
τῆς ἄλλης, ποὖχε τὸν Παυσανία.

Τί νὰ τῆς εἶπε;… ποιὸς τὸ γνωρίζει;
ἀλλ' ἀπὸ τότε καὶ τὸν 'δικό της
κάθε Κουβέρνο τὸν διορίζει
κι' ἄνοιξε 'λίγο τὸ ῥιζικό της.

Κι' ἐκεῖνος πάει καὶ θεατρίζεται
μέσα σὲ μέγαρα τιμῆς ἐγκρίτου,
καὶ βεβαιόνει πῶς διορίζεται
μὲ τὴν ἀξία του καὶ τὴν τιμή του.


Γ. Σουρής, Ποιήματα, τόμος έκτος, μέρος β΄, Αθήνα, τυπογ. Π.Δ. Σακελλαρίου, 1902, σ. 27
http://www.greek-language.gr

Σκόκος, Κωνσταντίνος - Επιγράμματα

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

94. − Εἰς σοσιαλιστὴν

Χτυποῦσε τὸ κεφάλαιον
μὲ ἄγριον τὸ ὕφος,
καὶ γιὰ νὰ τὸ ἐκδικηθῇ,
ἔγινε… τοκογλύφος!

95. − Εἰς ἀνόητον πνευματώδη

Τόσο πολλὲς καὶ ἔξυπνες
μωρίες ἀραδιάζεις,
ποὺ πνεῦμα σοῦ χρειάζεται
πολὺ νὰ… τὴς σκεπάζῃς.

96. − Εἰς χαρτοπαίκτην ἐπιτύμβιον

Ἐδῶ τὸν κλαῖνε γοερῶς
ἡ Ντάμα καὶ ὁ Φάντης
καὶ γὰρ ὑπῆρξε τρομερὸς
τοῦ πόκερ ἱεροφάντης!

97. − Εἰς παραδοῦχον γυναικοθήραν

Πὼς ἔχεις μάλαμα καρδιὰ
ὅλες τὸ 'μολογοῦνε…
μέσα στὴ τσέπη σου τὴν κλεῖς
καὶ ψάχνουν νὰ τὴν βροῦνε.

98. − Εἰς φοβερὸν διαχειριστὴν

Διαχειριστὴ σὲ κάναν…
Τὶ καλά! σὲ καμαρώνω!..
Ὅμως σὰν περνᾷς κοντά μου.
τὸ σακκάκι μου κουμπώνω.

99. − Εἰς κοιλιόδουλον

Ἀφοῦ τὰ καταβρόχθισε
καὶ τὰ ξεπάστρεψ' ὅλα,
τοῦ ἐκόπη ἡ ὄρεξις, κ' ἐδῶ
ἐτίναξε τὰ κῶλα.

100. − Εἰς φιλάργυρον βαθύπλουτον

Τὶ ἄσχημα παίζει μ' ἐσὲ
ἡ τύχη ἡ ἀστεία!…
Σ' ἐφόρτωσε εἰρωνικὰ
μὲ ξένη περιουσία.
Τὴν κουβαλεῖς γιὰ νὰ τὴν πᾷς
σὲ ἄλλον νοικοκύρη,
κι' οὔτε τὸ χαμαλίκι σου
κερδίζεις, κακομοίρη!

101. − Εἰς ἰατρὸν κακότυχον

Ξεκίνησε νὰ πάῃ νὰ ἰδῇ
τὸν ἄρρωστο… Ἀλλά…
τὶ ἀτυχία! ὁ ἄρρωστος
εἶχε γενῇ καλά!…

102. − Φτηνὸ ντύσιμο

Τόσο ἀνέξοδο καὶ σκέτο
εἶν' τὸ λοῦσο τῆς Κικῆς,
ποὺ γιὰ νὰ ντυθῇ, τὴν φτάνει
ἕνα "φύλλον τῆς συκῆς!…"

103. − Ἀμοιβαῖος Ἔρως

Ἄχ! τί ἀμοιβαῖος ἔρως!
πῶς νὰ μὴ ζηλεύουν ὅλοι!
'Κείνη ἀνοίγει τὴν καρδιά της,
καὶ αὐτὸς… τὸ πορτοφόλι!

104. − Σοβαρὸς κύριος

Ἡ Κικὴ ζητάει νοικάρη
μὰ νὰ εἶναι "σοβαρὸς"…
Δηλαδή: χέρι μὲ χέρι
καὶ τὸ νοῖκι της ἐμπρός…

105. − Ἀνεκτικὸς σύζυγος.

Λὲν πὼς στέκεται σὰν βῶδι…
Ψέματα! λόγια χαμένα!
Σύμβολο βωδιοῦ δὲν φέρνει
εἰς τὸ κούτελο κανένα!…

106. − Ἀκριτομυθία

"Δυὸ − τῆς εἶπα − ξέρω μόνον
ἔμμορφες μὲ θεῖα κάλλη!..
Κι' ἀπὸ τότε ὅλο μὲ τρώει
νὰ τῆς πῶ: ποιὰ εἶν' ἡ ἄλλη!..

107. − Ἔντιμος ἔμπορος

Τί σωστὸς! πουλάει πρὶ − φίξ!
'ς αἰσχροκέρδειες δὲν μπαίνει…
ὡς καὶ τὴ γυναῖκα του
ἔχει… διατιμημένη!..

108. − Ἡ νέα δουλίτσα

Τί ἄτυχο τὸ νέο δουλικό!
Τὸ ἀντρόγυνο γι' αὐτὴ δὲν συμφωνάει…
Αὐτὸς τὴν λέει "κομμάτι ὀρεκτικὸ"
κι' αὐτή 'ναι ποὺ γυρεύει νὰ τὴν φάῃ..


Κ. Σκόκος, Επιγράμματα: Παλαιά και Νεώτερα, πρόλ. Γ. Ξενόπουλος & Εμ. Λυκούδης, Αθήνα, τυπ. «Ο Κοραής», 1930, σσ. 54−57

http://www.greek-language.gr

Γιάννης Υφαντής - BIBΛIO KOΣMOΣ

Ἕνα βιβλίο μόνο ἔχει γραφτεῖ
κι ἔχει γραφτεῖ μὲ πράγματα κι ὄχι μὲ λόγια.
Ἕνα βιβλίο μόνο ἔχει γραφτεῖ
κι ἔχει γραφτεῖ ἀπὸ τὸν Κόσμο μὲ τὸν Κόσμο γιὰ τὸν Κόσμο.
O Κόσμος εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ Κόσμου.
*
Τέλος δὲν ἔχει ὁ Κόσμος οὔτε ἀρχή?
μὰ ὁ ποιητὴς ἀποκαλύπτοντας τὸν Κόσμο
εἶναι σὰ νὰ τὸν φκιάχνει ἀπ’ τὴν ἀρχή.
*
Ὑπάρχει μόνο ἕνα βιβλίο νὰ διαβαστεῖ
καὶ τοῦτο εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ Κόσμου.
*
Γράφω θὰ πεῖ διαβάζω τὸ βιβλίο τοῦ Κόσμου.
Ὅλα μου τὰ γραφτὰ δὲν εἶναι παρὰ μόνο ὑπογραμμίσεις στὸ βιβλίο του
Κόσμου?
ὅλα μου τὰ γραφτὰ δὲν εἶναι παρὰ μόνο σημειώσεις, ζωγραφιές,
στὰ περιθώρια τῶν σελίδων του.
Γράφω θὰ πεῖ πὼς δείχνω στοὺς ἀνθρώπους
πῶς προσπαθῶ νὰ μοιραστῶ μαζί τους
τὴν ὀμορφιὰ ἢ τὴ φρίκη ποὺ διαβάζω στὸ βιβλίο τοῦ Κόσμου.
Γιατί κανένας δὲν ἀντέχει νὰ διαβάζει μόνος τὸ βιβλίο τοῦ Κόσμου.
Ἔφεσος, Ναὸς τῆς Ἄρτεμης, 1988 μ.Χ.

Οδυσσέας Ελύτης - Όμορφη και παράξενη πατρίδα

Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα

Ρίχνει να πιάσει ψάρια πιάνει φτερωτά
στήνει στην γη καράβι

κήπο στα νερά
κλαίει φιλεί το χώμα ξενιτεύεται
μένει στους πέντε δρόμους αντρειεύεται

Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα

Κάνει να πάρει πέτρα την επαρατά
κάνει να τη σκαλίσει βγάνει θάματα
μπαίνει σ' ένα βαρκάκι πιάνει ωκεανούς
ξεσηκωμούς γυρεύει θέλει τύρρανους

Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα

Κτίσται - Καβάφης

Η Πρόοδος οικοδομή είναι μεγάλη - φέρει
καθείς τον λίθον του· ο εις λόγους, βουλάς, ο άλλος
πράξεις - και καθημερινώς την κεφαλήν της αίρει
υψηλοτέραν.
Θύελλα, αφνίδιός τις σάλος
εάν επέλθη, σωρηδόν οι αγαθοί εργάται
ορμώσι και το φρούδον των υπερασπίζοντ' έργον.


Φρούδον, διότι καθενός ο βίος δαπανάται
υπέρ μελλούσης γενεάς, κακώσεις, πόνους στέργων,
ίνα η γενεά αυτή γνωρίση ευτυχίαν
άδολον, και μακράν ζωήν, και πλούτον, και σοφίαν
χωρίς ιδρώτα ποταπόν, ή δούλην εργασίαν.

Αλλ' η μυθώδης γενεά ουδέποτε θα ζήση·
η τελειότης του αυτή το έργον θα κρημνίση
κ' εκ νέου πας ο μάταιος κόπος αυτών θ' αρχίση.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης 1891

(Προσανατολισμοί) ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ
Ὢ σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ γυμνὸ καμένο
Φαγωμένο ἀπὸ τὸ λάδι κι ἀπὸ τὸ ἀλάτι
Σῶμα τοῦ βράχου καὶ ῥῖγος τῆς καρδιᾶς
Μεγάλο ἀνέμισμα τῆς κόμης λυγαριᾶς
Ἄχνα βασιλικοῦ πάνω ἀπὸ τὸ σγουρὸ ἐφηβαῖο
Γεμᾶτο ἀστράκια καὶ πευκοβελόνες
Σῶμα βαθὺ πλεούμενο τῆς μέρας!

Τὸ πρόσωπο τοῦ τέρατος / τοῦ Μάνου Χατζιδάκι

Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά.
Ο Φρανκενστάιν έγινε πόστερ και στολίζει το δωμάτιο ενός όμορφου αγοριού. Το αγόρι ονομάζεται Πινοσέτ ή Βιντέλλα, κι ολομόναχο χορεύει με πάθος ένα ταγκό ελλειπτικό. Δεν υπάρχει Μουσική, ούτε τραγουδιστής από κοντά. Μονάχα ένας ρυθμός ατέλειωτος και αριθμοί. Χίλιοι, πεντακόσιοι, πέντε χιλιάδες, δέκα, εκατό χιλιάδες, αριθμοί όχι εντελώς αποσαφηνισμένοι των εξαφανισθέντων, βασανισθέντων και νεκρών. Και το ταγκό να συνεχίζεται, το δε ποδόσφαιρο στις φάσεις του, να κόβει την αναπνοή εκατομμυρίων θεατών επί της Γης. Εκατομμύρια περισσότεροι απ’ όσους εννοούνε ν’ αντιδράσουνε στο τέρας, και εξαφανίζονται μες σε χαντάκια, σε ρεματιές ή στις αγροτικές ερημιές.
Από την ώρα που ο Φρανκενστάιν γίνεται στόλισμα νεανικού δωματίου, ο κόσμος προχωράει μαθηματικά στην εκμηδένισή του. Γιατί δεν είναι που σταμάτησε να φοβάται, αλλά γιατί συνήθισε να φοβάται. Κι εγώ με τη σειρά μου δεν φοβάμαι τίποτα περισσότερο, απ’ το μυαλό της κότας. Απ’ το να υποχρεωθώ να συνομιλήσω με μια κότα ή μ’ ένα σκύλο, ή τέλος πάντων, μ’ ένα ζώο δυνατό πού βρυχάται. Τί να τους πω και πώς να τους το πω; Και μήπως δεν είναι εξευτελισμός, αν επιχειρήσω να μεταφράσω ή να καλύψω τις σκέψεις μου, κάτω από φράσεις απλοϊκές και ηλίθια νοήματα, για να καθησυχάσω τυχόν τη φιλυποψία μιας κότας, πού όμως έχει άνωθεν τοποθετηθεί για να μας ελέγχει και να μας καθοδηγεί;
Ή υποταγή ή ο εθισμός σε μια τέτοια συνύπαρξη, ή συνδιαλλαγή, δεν προκαλεί τον κίνδυνο της αφομοίωσης ή της λήθης, του πώς πρέπει, του πώς οφείλουμε να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να μιλάμε; Αναμφισβήτητα αρχίσαμε να το ανεχόμαστε. Και η ανοχή, πολλαπλασιάζει τα ζώα στη δημόσια ζωή, τα ισχυροποιεί και τα βοήθα να συνθέσουν με ακρίβεια τη μορφή του τέρατος, που προΐσταται, ελέγχει και μας κυβερνά.
Το τέρας σχηματίζεται από τα ζώα κι απ’ τους εχθρούς. Κι ό εχθρός γεννιέται, δεν γίνεται. Μας παρακολουθεί απ’ το σχολείο, σαν ήμασταν παιδιά, κι επιζητεί τον εξαφανισμό μας.
Θα σας θυμίσω μια συνομιλία τότε, μέσα στη τάξη του σχολείου. Με πλησιάζει ένας ψηλός συμμαθητής, μ’ ένα δυσάρεστο έκζεμα στο δέρμα του προσώπου του, στραβή τη μύτη και ξεθωριασμένα τα μαλλιά του, ακατάστατα. Ήταν η πρώτη μέρα της σχολικής χρονιάς.
- Πως λέγεσαι, ρωτάει, ενώ πλάι του είχαν σταθεί αμίλητοι δύο άλλοι, δικοί του φίλοι
.- Βασίλης, του απαντώ.
- Και που μένεις, εκείνος εξακολουθεί.
- Πάνω στο λόφο, του λέω και τον κοιτώ στα μάτια. Εκείνος χαμογέλασε κι άφησε να φάνουν τα χαλασμένα δόντια του. Μου λέει:
- Εγώ μένω στην απέναντι όχθη. Είσαι λοιπόν εχθρός. Και μου δίνει μια στο κεφάλι με το χέρι του, που με πονάει ακόμα τώρα σαν το θυμηθώ. Τον κοιτάζω έτοιμος να κλάψω. Μα συγκρατιέμαι. Αυτός σκάει στα γέλια και χάνεται. Προς το παρόν. Γιατί θα τον ξαναδώ: Εισπράκτορα, εκπαιδευτή στο στρατό, τηλεγραφητή, κλητήρα στο υπουργείο, αστυνόμο, μουσικό στην ορχήστρα, παπά στην ενορία, συγκάτοικο στην πολυκατοικία, γιατρό σε κρατικό νοσοκομείο και τέλος νεκροθάφτη, όταν πετύχει να με θάψει.
Η μορφή του τέρατος είναι πολύχρωμη. Χιλιάδες φωτεινές επιγραφές με άθλια ονόματα καλλιτεχνών, συλλόγων και εταιριών αυτοκινήτων, στοιβάζονται στην οπτική περιοχή των περαστικών, που επιζητούν να σπάσουν τα πολύχρωμα λαμπιόνια για να μπουν μέσα να προφυλαχτούν από τις πόρνες, τα νοσοκομειακά αυτοκίνητα και τις για πάντα ασύλληπτες υπερηχητικές μοτοσυκλέτες. Προχτές, έτσι για κέφι, αναποδογύρισα μια λεωφόρο ασφαλτοστρωμένη, και την είδα πάνω μου, να ξετυλίγεται επικίνδυνα προς την απόλυτη ερημιά της θάλασσας. Ζήτησα να επανέλθω στην όρθια μου στάση, επί της λεωφόρου, αλλά είχε ξημερώσει στο μεταξύ και η εφαρμογή του οδικού μας Κώδικα δεν μου επέτρεπε την επαναφορά της λεωφόρου στην αρχική της θέση. Έτσι, η μεν λεωφόρος παρέμεινε μετέωρος, κι εγώ, επέστρεψα στο σπίτι μου πεζός.
Το τέρας είχε αρχίσει να κυκλοφορεί. Οι οδοκαθαριστές άρχιζαν την παράσταση τους με Σαίξπηρ, Σίλερ και Αισχύλο, μια και ανήκουν δικαιωματικά στο υπουργείο Πολιτισμού. Χορός από τραβεστί, ψάλλει τα χορικά του Θεοδωράκη και αποσύρεται εις τας μικράς οδούς, χορεύοντας συρτάκι. Τουρίστες Γάλλοι, Άγγλοι κι Ελβετοί παρακολουθούν κι ανατριχιάζουν μπρος σ’ αυτό το παραδοσιακό μας μεγαλείο. Και τρέχουνε στις Τράπεζες ν’ αλλάξουνε συνάλλαγμα. Το τέρας γίνεται γελοίο και κυκλοφορεί ανενόχλητο από Ωδείο σε Ωδείο. Η κλασική μας Μουσική γίνεται Μαγειρείο. Κι όλος ο κόσμος απαιτεί επιδόματα ειδικά από το Δημόσιο Ταμείο. Το ερώτημα περνάει απ’ τις ηλεκτρικές εφημερίδες της κεντρικής πλατείας. Πώς θ’ αντιδράσουμε και πώς δε θα συμβιβαστούμε με το τέρας;
Θυμάστε τί έγινε στην «Ερωφίλη», από την προηγούμενη φορά. Ο κόσμος της είχε για βασικές αξίες, το ήθος, την αλήθεια και την ομορφιά. Κι έτσι, όταν παρουσιαζότανε ή μορφή ενός τέρατος, αναστάτωνε το κοινό αίσθημα, εκ βαθέων, και προκαλούσε απρόσμενη, άμεση και καθοριστική αντίδραση. Μόλις ο Βασιλιάς έβγαλε τον μανδύα του μεγαλείου του και το προσωπείο του αγαθού αρχηγού πατέρα, κι εφάνη στο πρόσωπο του ή μορφή του τέρατος, με τον διαμελισμό του Πανάρετου, ο Χορός, από γυναίκες, ορμά πάνω του, τον ποδοπατά, τον θανατώνει και τον εξαφανίζει.
Αυτό σημαίνει πώς ό χορός των γυναικών αυτών, και δεν φοβήθηκε, αλλά και πως δεν θα μπορούσε ποτέ να μοιάσει με το πρόσωπο του τέρατος.

http://foit.antifono.gr/

ΟΜΙΛΙΑ Μίκη Θεοδωράκη για την ανθρώπινη φύση και τις διεθνείς σχέσεις (1.7.2006)

Πολλά τα δεινά, κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει (Σοφοκλέους «Αντιγόνη»)

Οφείλω να ομολογήσω ότι δέχθηκα με μεγάλη δυσκολία να μιλήσω σ’ αυτή την τόσο σημαντική σύνοδο και μπροστά σε τόσο επίσημα πρόσωπα, γιατί αντίθετα απ’ ό,τι συνηθίζεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις, δεν θα μπορέσω να πω λόγια αισιόδοξα ούτε να διατυπώσω σκέψεις και προτάσεις θετικές. Κι αυτό γιατί κατέχομαι από βαθειά απαισιοδοξία για το μέλλον. Έπαψα πια να πιστεύω. Όμως επειδή σκέφτομαι ότι αυτό μπορεί να σας φανεί ωφέλιμο, αποφάσισα να προσθέσω μια φάλτσα νότα σ’ αυτή την ομόθυμη και μεγαλοπρεπή συμφωνία που είμαι βέβαιος ότι θα χαρακτηρίζει τις ομιλίες που θα ακουστούν.

Έως χθες ακόμα ακολουθώντας το γενικό ρεύμα πίστευα κι εγώ ότι η Βία και ο Πόλεμος έχουν ως βασικές αιτίες οικονομικά συμφέροντα, θρησκευτικούς και εθνικούς φανατισμούς και άλλα παρόμοια.

Σήμερα πια είμαι βέβαιος ότι όλα αυτά στο βάθος δεν είναι παρά προσχήματα και ότι η βασική αιτία απ’ όπου ξεκινά η δίψα για κατάκτηση και αίμα, βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο. Με μια συμπληρωματική παρατήρηση: Ότι δηλαδή η αγριότητα αυξάνει όσο ο άνθρωπος γίνεται περισσότερο πολιτισμένος. Που σημαίνει ότι ο λεγόμενος πολιτισμός είναι ένα απλό ένδυμα για να σκεπάζει και να κρύβει τον αληθινό εαυτό μας, που παραμένει μέσα απ’ τους αιώνες το ίδιο άγριος και τερατώδης.

Και για να γίνω περισσότερο κατανοητός, σας καλώ να συγκρίνουμε τις αγριότητες των άλλοτε αγρίων μ’ αυτές των προχθεσινών, των χθεσινών και των σημερινών δήθεν πολιτισμένων. Υπάρχει άραγε μέσα σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, αγριότητα που να ξεπερνά τις θηριωδίες του Ναζισμού; Και όμως την εποχή εκείνη η Γερμανία συγκαταλεγόταν ανάμεσα στα πλέον πολιτισμένα έθνη της εποχής. Με υψηλό επίπεδο μόρφωσης, πολιτισμού, κοινωνικής οργάνωσης, με χιλιάδες επιστήμονες, καλλιτέχνες, διανοούμενους, υπήρξε πρότυπο ανεπτυγμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Και όμως απ’ τη μια μέρα στην άλλη είδαμε τα εκατομμύρια αυτών των πολιτισμένων να ξεπερνούν σε βία και σε αγριότητα όλους τους άγριους όλων των εποχών, από την εποχή του Νεάντερνταλ, του Αττίλα, των Σταυροφόρων, των Κονκεστατόρ μέχρι των αγίων της Ιερής Εξέτασης.

Η εξήγηση-δικαιολογία υπήρξε ότι έπεσαν θύματα ενός παρανοϊκού. Όμως κι αυτός καυχιόταν ότι κάθε πρωί βουρτσίζει τα νύχια του, ότι είναι χορτοφάγος κι ότι λατρεύει τον Βάγκνερ. Δεν έχανε ούτε ένα Φεστιβάλ στο Μπαϋρόϊτ, όπου μάλιστα εφιλοξενείτο στο σπίτι του Βάγκνερ. Μήπως όμως και οι συμπατριώτες του δεν ήσαν ένθερμοι οπαδοί της κλασσικής μουσικής, σε σημείο που να σχηματίζουν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως μικρές συμφωνικές ορχήστρες από κρατούμενους, για να συνοδεύουν τους μελλοθάνατους στους τόπους θανατώσεων, όπως στην κρεμάλα, στον αποκεφαλισμό με τσεκούρι και -το πιο συνηθισμένο- στους θαλάμους αερίων;

Κι ας μη βαυκαλιζόμαστε ότι όλα αυτά τα έκαναν δήθεν μόνο τα Ες-Ες και η Γκεστάπο. Έζησα τη φρίκη εκείνης της εποχής και γνώρισα τα υπόγεια της Γκεστάπο, όπου ήσαν τακτοποιημένα τα όργανα των βασανισμών με γερμανική ακρίβεια και μπορώ να πω με λύπη -γιατί δεν θα ήθελα να στενοχωρήσω τους σύγχρονους Γερμανούς που ειλικρινά τους εκτιμώ- ότι για να γίνουν όλα αυτά, ήταν αναγκαία η συμμετοχή πολλών εκατομμυρίων πρώην πολιτισμένων και νυν αγρίων ανθρώπων, που αντλούσαν ηδονή από τον πόνο των άλλων και διψούσαν για αίμα πολύ περισσότερο και από τα άγρια θηρία της ζούγκλας.

Κι όμως σήμερα είμαι βέβαιος ότι δεν φταίνε αυτοί. Ή μάλλον φταίνε, όπως όλοι μας, γιατί γεννήθηκαν άνθρωποι και ως άνθρωποι κληρονόμησαν αυτή τη σχιζοφρένεια που φαίνεται ότι μας χαρακτηρίζει, δηλαδή από τη μια ο χαρακτήρας μας να μας οδηγεί προς τις κορυφές του πνεύματος και την αναζήτηση της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της Ειρήνης κι από την άλλη αυτός ο ίδιος χαρακτήρας να μας μεταβάλλει από τη μια στιγμή στην άλλη σε άγρια θηρία.

Αυτό το φαινόμενο της πολιτισμένης Γερμανίας το έχουμε φυσικά δει και σε μια σειρά εξ ίσου πολιτισμένες χώρες όπως η Αρχαία Αθήνα, η Ρώμη, η Αγγλία, η Ισπανία, η Γαλλία και τόσες άλλες, όπου -για να μείνω στη χώρα μου- οι Αθηναίοι απ’ τη μια μεριά έχτιζαν τους Παρθενώνες και την ίδια στιγμή έσφαζαν σαν άγρια ζώα όλους τους άρρενες κατοίκους της Μήλου για παραδειγματισμό.

Και φτάνουμε στο σήμερα. Και σας ρωτώ: Υπάρχει άραγε λαός με υψηλότερο επίπεδο ζωής από τις ΗΠΑ, με τα εκατομμύρια επιστήμονες, διανοούμενους, τεχνοκράτες, βιομηχάνους, τραπεζίτες κλπ. που όλοι μαζί να συνιστούν μια κοινωνία-πρότυπο ανάπτυξης και πολιτισμού; Με δυο λόγια ένας λαός που να τα έχει όλα και που συγχρόνως να διαθέτει τόση δύναμη και τόσο πλούτο, ώστε με μια και μόνη απόφαση να μπορεί να μεταβάλλει την ανθρωπότητα σε παράδεισο ή σε κόλαση; Τι θα στοίχιζε άραγε στην Αμερική να πλημμυρίσει με αγαθά την πεινασμένη Αφρική κατά κύριο λόγο και στη συνέχεια τους λαούς που υποφέρουν στη Λατινική Αμερική και στην Ασία; Και πρώτα και κύρια τα παιδιά που πεθαίνουν σαν μύγες από τις αρρώστιες και την πείνα; Και δεν μιλάω για φιλανθρωπία, που κι αυτό θα μπορούσε να γίνει, αλλά για μπίζνες, για επενδύσεις κεφαλαίων και για μια καλώς εννοούμενη οικονομική εκμετάλλευση. Αναφέρομαι σε μια εντελώς λογική και συμφέρουσα επιλογή. Σε μια βιομηχανία και σε ένα εμπόριο Ειρήνης, που είναι βέβαιο ότι θα έχει κέρδη σημαντικά, ενώ παράλληλα θα σκορπίζει στον κόσμο την ευτυχία.

Το ίδιο φυσικά ισχύει για τα πλούσια κράτη της Ευρώπης και ειδικά γι’ αυτά που στηρίζουν ένα μεγάλο μέρος της οικονομικής τους ανάπτυξης και ευεξίας στην πολεμική βιομηχανία.

Μας λένε ότι από την πώληση των όπλων τα κέρδη είναι πιο άμεσα και πιο σημαντικά. Ας το δεχτώ. Σκέφτηκαν όμως ποτέ όλα αυτά τα Κράτη – Έμποροί όπλων την περίπτωση μετατροπής της βιομηχανίας του Πολέμου σε βιομηχανία της Ειρήνης; Μπορεί τα κέρδη να μην είναι τόσο άμεσα και τόσο μεγάλα, όμως δεν σκέφτονται ότι με τον τρόπο αυτόν θα σώσουν εκατοντάδες εκατομμύρια συνανθρώπους μας από την υπανάπτυξη, την πείνα και τον θάνατο;

Και γιατί τάχα όλοι αυτοί οι σημερινοί πλούσιοι και πολιτισμένοι λαοί με επί κεφαλής τις ΗΠΑ δεν έκαναν τον κόπο ούτε καν να σκεφτούν το ενδεχόμενο μιας βιομηχανίας και ενός εμπορίου Ειρήνης; Είναι απλώς ένας οικονομικός υπολογισμός ή κάτι βαθύτερο; Μήπως δηλαδή το να έχεις πολεμική βιομηχανία, σημαίνει πέραν του οικονομικού κέρδους, ότι είσαι σε θέση να παράγεις βία και κυρίως να συντηρείς κολοσσιαίες δυνάμεις πολεμικής καταστροφής; Άρα μ’ αυτόν τον τρόπο να ανήκεις στο κλαμπ των σαρκοφάγων, των δυνατών και των αγρίων; Να είσαι δηλαδή πιο κοντά στα άγρια ένστικτα, αυτά που χαρίζουν πιο μεγάλη, ως φαίνεται, ηδονή σ’ αυτούς που μπορούν να τα κατέχουν, απ’ ό,τι η πνευματική ακτινοβολία και η ανθρώπινη πλευρά μας που θεωρεί τον άνθρωπο δημιουργό ζωής και όχι όργανο θανάτου;

Την ώρα που σε απ’ ευθείας μετάδοση η ανθρωπότητα κρατώντας την αναπνοή της έβλεπε τους βιβλικούς βομβαρδισμούς της Βαγδάτης από την αμερικανική αεροπορία, ο κ. Ράμσφελντ, υπουργός αμύνης, αναφώνησε ευτυχής: «Να ένα υπέροχο θέαμα!», ως άλλος Νέρων. Κι εγώ, μια ασήμαντη κουκίδα μέσα στην άμμο των ασήμαντων ανθρώπων, χαρακτήρισα δημοσίως τον κ. Μπους ως ένα νέο Χίτλερ. Βέβαια η σύγκριση δεν ήταν επιτυχής, από την άποψη ότι ο Πρόεδρος Μπους συμβολίζει απλώς την κορυφή μιας τερατώδους βιομηχανίας θανάτου, που μέσα σε δυο χρόνια μετέβαλε μια χώρα σε σωρούς ερειπίων.

Να λοιπόν που εξήντα χρόνια μετά τον Δαίμονα Χίτλερ που μέσα σε τέσσερα χρόνια είχε την ευχαρίστηση να εξοντώσει 80 εκατομμύρια ανθρώπους, από τα οποία τα τριάντα και πλέον με βασανιστικό τρόπο, ξαναέρχεται στο προσκήνιο της ανθρωπότητας ένας νέος Δαίμονας του Πολέμου, απ’ τη μια μεριά σκορπίζοντας τον θάνατο κι από την άλλη προσφέροντας σε εκατομμύρια ένστολους συμπατριώτες του την γνωστή μας πρωτόγονη ηδονή και βοηθώντας τους να βγάλουν στην επιφάνεια την θηριώδη πλευρά του εαυτού τους. Όλους αυτούς που αντλούν κτηνώδη ευχαρίστηση βλέποντας να σωριάζονται σε ερείπια πόλεις ολόκληρες και να φαντάζονται τα γυναικόπαιδα να βρίσκουν φριχτό θάνατο μέσα στις φλόγες και τα ερείπια. Είτε βλέποντας τις βιντεοκασέτες με τους βασανιστές γυμνών ανθρώπων που τους σέρνουν με λουράκια σαν σκυλιά πολιτισμένες κοπελίτσες, που όπως μαθαίνω, υπήρξαν ακόμα και Καθηγήτριες Πανεπιστημίων.

Να λοιπόν που μια ακόμα πολιτισμένη χώρα και ένας πολιτισμένος λαός μεταβάλλεται σε αγρίους που αντλούν ηδονή από τον πόνο των άλλων, διψούν για αίμα και χαίρονται για την κτηνωδία τους. Και μη μου πείτε ότι κι αυτοί είναι θύματα προπαγάνδας. Είναι απλώς άνθρωποι, όπως εγώ κι εσείς, μόνο που τους δόθηκε η ευκαιρία να βγάλουν στην επιφάνεια τον αιώνιο, όπως φαίνεται, εαυτό μας, που παραμένει το αγριότερο θηρίο απ’ όσα ο καλός Θεός έπλασε στη φύση.

Ίσως μια ελπίδα για το μέλλον του ανθρώπου να είναι ακριβώς αυτή η διαπίστωση που έκανα πιο πριν. Δηλαδή να αποφευχθεί να δίνονται τέτοιες ευκαιρίες στον άνθρωπο, ώστε τα άγρια ένστικτα να μην μπορούν να θριαμβεύσουν επάνω στο Καλό.

Από την μελέτη της ιστορίας έχει αποδειχθεί ότι βασική αιτία του Κακού είναι η υπερσυγκέντρωση δύναμης. Και θα ΄λεγα ότι βρίσκω φυσικό να βλέπουμε σήμερα αυτά τα φαινόμενα βίας, αν σκεφτούμε την τεράστια δύναμη καταστροφής που έχουν συσσωρεύσει σήμερα οι ΗΠΑ. Έτσι θα έλεγα ότι είναι αιχμάλωτοι της ίδιας τους της δύναμης.

Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό και να καταγγελθεί ότι κάθε Κράτος που διατηρεί πολεμικές βιομηχανίες και ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις είναι δυνάμει υποψήφιο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όπως έγινε στο παρελθόν και όπως γίνεται και σήμερα, ανεξάρτητα από τις δικαιολογίες που θα προβληθούν για να στηριχτούν οι απεχθείς του πράξεις.

Και ίσως το πιο εγκληματικό απ’ όλα να είναι το γεγονός ότι με την προβολή της κτηνώδους δυνάμεως στο εσωτερικό της χώρας συμβάλλει ώστε οι απλοί άνθρωποι να μεταβάλλονται σε ανθρώπινα κτήνη, μιας και όπως είδαμε, η ανθρώπινη σχιζοφρένεια χωρίζει μέσα μας το Κακό από το Καλό μόνο με μια λεπτή κλωστή. Πράγματι όπως έχει αποδειχθεί, είναι εκπληκτικό το πόσο γρήγορα ο άνθρωπος μεταβάλλεται σε κτήνος εάν αλλάξουν οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζει.

Είναι επομένως ανώφελο και αντιρεαλιστικό να μιλάμε για διεθνή Ειρήνη και ίσα δικαιώματα μεταξύ των λαών, όταν υπάρχουν Έθνη που εξακολουθούν να παράγουν μαζικά μέσα καταστροφής.

Το γεγονός αυτό σε σχέση με τον πραγματικό χαρακτήρα του ανθρώπου και το κύριο χαρακτηριστικό του, δηλαδή τον γενετικό χαρακτήρα της σχιζοφρένειας που τον ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα ζώα της γης, συντείνει ώστε μέσα στο εσωτερικό των χωρών που διαθέτουν πολεμική υπεροχή να καλλιεργούνται συστηματικά τα ένστικτα της υπεροχής και της αλαζονείας, που γρήγορα μπορούν να εξελιχθούν σε ομαδική δίψα για βία και για αίμα.

Κι αυτός ο κίνδυνος σήμερα όπως και χτες προέρχεται αποκλειστικά από τις θεωρούμενες πολιτισμένες χώρες με επί κεφαλής την μοναδική υπερδύναμη που δίνει και το παράδειγμα.

Τελειώνοντας θα ήθελα να πω ότι θεωρώ ότι έχει προ πολλού αλλάξει το νόημα του Πολιτισμού. Ειδικά μετά τους Ναζί και τους αμέτρητους πολέμους που ακολούθησαν πάντοτε από τους λεγόμενους «πολιτισμένους» εναντίον των «υπανάπτυκτων», των φτωχών και των «απολίτιστων», είναι φανερό πια ότι ο αληθινός ανθρώπινος πολιτισμός θα πρέπει να προσμετράται μόνο με τα μέτρα της Ειρήνης, της Ανοχής και της Αλληλεγγύης μέσα σε κάθε κοινωνία και σε κάθε λαό. Εκεί που μπορεί να ανθίσει η ευγένεια, η καλωσύνη και κυρίως η αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους.

Ξέρω ότι αναφέρομαι πια σε μια Ουτοπία από την οποία συνεχώς απομακρυνόμαστε. Αντιθέτως βλέπω τις δυνάμεις του Κακού, που για μένα ανήκουν στο αντίθετο στρατόπεδο από κείνους που μνημονεύει ο κύριος Μπους, δηλαδή στο δικό του και των συμμάχων του, καθώς θα διψούν όλο και για μεγαλύτερες καταστροφές, όλο και για περισσότερο πόνο και αίμα, θα οδηγηθούν μια μέρα αναπόφευκτα στη χρήση της απόλυτης καταστροφής και του απόλυτου πόνου που είναι η Ατομική Βόμβα.

Αυτό είναι κάτι που κατά την γνώμη μου αποζητεί ο Άνθρωπος - Κτήνος που έχουμε μέσα μας, μιας και δεν υπάρχει ανώτατη ηδονή για το Κακό από την αυτοκαταστροφή του.

Ήδη από τον λεγόμενο «Δυτικό πολιτισμό» έχει ξεκινήσει και γιγαντώνεται καθημερινά ένα αληθινό τσουνάμι υποκουλτούρας που αποκτηνώνει μεθοδικά τον άνθρωπο.

Εάν δεν καταφέρετε να χτυπήσετε το Κακό στην ρίζα του, εάν δεν μεταβάλετε τις βιομηχανίες Πολέμου σε βιομηχανίες Ειρήνης, εάν δεν καταργηθούν όλοι οι επιθετικοί στρατοί, τότε η υπόθεση για την άλλη πλευρά του ανθρώπου, την ανθρώπινη, την πραγματικά πολιτισμένη, αυτή που διψά για Αγάπη και για Ειρήνη, είναι για πάντα χαμένη.

Σήμερα οι λέξεις «Ελευθερία», «Δημοκρατία», «Ανθρώπινα Δικαιώματα», «Αλληλεγγύη» έχουν προ πολλού χάσει τη σημασία τους. Σήμερα η συνύπαρξη των Λαών-προβάτων με τα Κράτη-θηρία κάτω από την ίδια στέγη όπως είναι ο ΟΗΕ έχει καταντήσει τραγική φάρσα για τους αδύνατους της γης. Μπροστά σ’ αυτό το αδιέξοδο βλέπω μόνο δυο λύσεις: Είτε να πάμε στο βάθος της αιτίας του Κακού και να το χτυπήσουμε με τη θέληση και τη συνεργασία των δυνατών είτε οι αδύνατοι να ψάξουν να βρουν άλλους τρόπους άμυνας στηριζόμενοι αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις και βασικά στα εκατοντάδες εκατομμύρια των αδυνάτων και μελλοντικών θυμάτων, που όμως συντονισμένα έχουν κάποιες πιθανότητες να αντισταθούν νικηφόρα.

Η συνύπαρξη αυτών των δύο αντίθετων κόσμων είμαι βέβαιος ότι μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια προς το Χάος με τον θρίαμβο του Απάνθρωπου πάνω στον Άνθρωπο.

Αυτή δυστυχώς είναι η πεποίθησή μου.

Σας ευχαριστώ.



Mikis Theodorakis on Human nature and the problems of international relations

Conference, Delphi 2.7.2006, European Cultural Centre of Delphi, THE UNITED NATIONS IN A CHANGING WORLD

I must admit that I was rather reluctant to accept speaking in such an important event, and before such eminent personalities, since, contrary to what is customary in similar cases, I shan’t be able to speak any words of optimism, nor express positive thoughts and proposals. And this because I am deeply pessimistic about the future. I no longer believe. But since I imagine that this could be useful to you, I have decided to add an out-of-tone note to this unanimous and grandiose “symphony” that I am certain will mark all the speeches that will be delivered.

Carried by the general flow, I too believed, until yesterday, that the root causes of Violence and War lie with financial interests, religious or ethnic fanaticism and other similar phenomena.

I am now certain, that in the end, the above are nothing but pretexts, and that the root cause of this quench for conquest and blood is within man himself; with one supplementary note: that as man becomes more civilised, his savagery increases. Meaning that so-called civilisation is nothing but a mere robe used to cover and hide our true selves which throughout the centuries, remain equally savage and monstrous.

In order to make myself clearer, join me in comparing the savagery of the savages of the past, to that of yesterday’s and today’s supposedly civilised people. Is there, I wonder, throughout the history of man, any savagery that could exceed the atrocities of Nazism? Still, at the time, Germany was considered as one of the most civilised nations. With a high level of education, culture, an organised society, thousands of scientists, artists, intellectuals, it was a model of developed human society. Yet, from one day to the next, we saw these millions of civilised people, surpass in violence and savagery all the savages of all times, from the Neanderthal, Attila the Hun, the Crusaders, the Conquistadores up to the saints of the Spanish Inquisition.

The explanation-excuse was that they were victimised by a paranoid. However, even this paranoid bragged that every morning he filed his nails, that he was a vegetarian and that he adored Wagner. He would never miss a Bayreuth festival, during which he was a guest at Wagner’s house. But weren’t his fellow-countrymen ardent classical music lovers as well, to such a point that in concentration camps they would set up small symphonic orchestras by prisoners, in order to accompany the condemned to their execution sites, such as the gallows, beheading by axe and – the most usual – the gas chambers.

And let’s not delude ourselves that this was only the work of the SS and Gestapo. I have experienced the horror of that period, and know the Gestapo basements, with all the torture instruments arranged with German accuracy, and I can say with sadness -because I wouldn’t want to upset the contemporary Germans whom I sincerely respect- that all this required the participation of many millions of former civilised and now savage people, drawing pleasure from the pain of others, and more blood-thirsty than wild jungle animals.

Yet today, I am convinced that they are not to blame. Or rather, they are to blame, as we all are, for being born humans, and as humans, they have inherited this schizophrenia that we all seem to suffer of; namely on the one hand, our character guides us to the summit of the intellect and the pursuit for Freedom, Democracy and Peace, and on the other hand, this very same character converts us from one moment to the next into savage beasts.

Of course we have also seen the civilised Germany phenomenon, in the case of other civilised countries, such as Ancient Athens, Rome, England, Spain, France, and so many others, where –to speak of my country- Athenians, built the Parthenon and at the same time slaughtered like wild beasts all the male inhabitants of the island of Milos, just to set an example.

Let us now come back to today. And I am asking you: Is there any other people with a higher standard of living than the US, with millions of scientists, intellectuals, technocrats, industrialists, bankers, etc., all together making up a model society of growth and civilisation? In a nutshell, a people that has everything, and at the same time has so much power and wealth, that just one decision would suffice to turn humanity into heaven, or hell? I wonder what it would cost to America to literally flood starving Africa with goods, followed by the suffering peoples in Latin America and Asia? And first and foremost, the children dying like flies of hunger and disease? I am not referring to charity, which could also be an option, but to business, capital investments, and economic utilisation of resources, in the good sense. I am referring to an absolutely reasonable and beneficial choice. To an industry and trade of Peace, certain to generate major profit, and at the same time spread happiness to the peoples.

The same, of course, goes for Europe’s rich countries, especially the ones that base a large part of their economic growth and prosperity on the arms industry.

They tell us that profit from selling arms is much more direct and substantial. I accept that. But have all these States-Arms dealers considered the option of converting the industry of War into an industry of Peace? Profit may not be so direct and substantial, but can they not consider the fact that this way they can save hundreds of millions of our fellow people from underdevelopment, hunger and death?

And why is it, I wonder, that today’s rich and civilised people, led by the US, have not gone to the trouble of even contemplating the possibility of an industry and a trade for Peace? Is it merely a bottom line question, or is it something deeper? Could it possibly be that having a war industry, apart form economic profit, also means that one is in a position to generate violence, and maintain colossal forces of war and destruction, thus belonging to the club of the carnivorous, the powerful and the savages? Namely being closer to the wild instincts, those that, as it seems, offer greater pleasure to those who can have them, than intellectual radiance and our human aspect that considers man as the creator of life rather than a tool of death?

When humanity held its breath watching live the biblical shelling of Baghdad by the US air force, defence secretary Rumsfeld, as a contemporary Nero, exclaimed in happiness: “There’s a wonderful sight!”. And I, as an insignificant speck in the sand of insignificant people, publicly characterised Mr Bush as the new Hitler. To be sure, the comparison was ill-conceived, in the sense that President Bush merely symbolises the top of a monstrous industry of death which in just two years turned a country into piles of rubble.

Here we are then, sixty years after Demon Hitler who, in just four years had the pleasure of eliminating 80 million people, thirty of them in an excruciating manner, humanity is again faced with a new Demon of War, spreading death and offering to millions of his fellow countrymen in uniform, the primitive pleasure, and helping them bring out the brutal side of their characters. All those who draw beastly pleasure from seeing entire cities brought to ruins and imagining women and children suffering a horrible death in flames and rubble. Or watching footage of torturers of naked people being dragged with leashes like dogs by civilised young women who, as I’ve been told, were even University Professors.

Once again, a civilised country and a civilised people, are converted into savages drawing pleasure from the pain and suffering of others, thirsty for blood and pleased with their brutality. And don’t tell me that they too are victims of propaganda. They are just humans, like you and I, who were given the opportunity to bring out their eternal, as it seems, self, that still remains the wildest beast of all that the good God has created in nature.

This very thing that I have just ascertained, could possibly be a hope for the future of man. Namely, avoiding giving man such opportunities for the wild instincts to prevail over Good.

Studies of history have shown that super-concentration of power is the root cause of Evil. And I’d say that it is natural to witness today such phenomena of violence, given the huge destruction power that the US have accumulated. Thus, I’d say that they are captive of their own power.

We need to comprehend and cry out, that every State that has war industries and great military power, is a potential candidate for crimes against humanity, as was the case in the past, and as is the case today, irrespective of any excuses that they may invoke to support hideous acts.

What is probably the most criminal of all is the fact that by advertising this beastly power domestically, they contribute into turning simple people into human beasts, since, as we’ve seen, human schizophrenia separates Good form Evil inside us with just a very fine line. Indeed, it is astonishing to see how quickly man turns into a beast if the conditions he lives in change.

Therefore, it is useless and unrealistic to discuss world Peace and equal rights among peoples, when there are Nations that still massively produce means of destruction.

This fact in relation to the true character of man and his main attribute, namely the genetic character of schizophrenia that separates him from all other animals on earth, contributes to the systematic cultivation, within countries that have military supremacy, of the feelings of superiority and arrogance, that can quickly develop into a group thirst for violence and blood.

And today, as in the past, this risk stems exclusively from the so-called civilised countries, under the only superpower that leads by example.

In conclusion, I would like to say that the meaning of Civilisation has long changed. Especially after the Nazis and the countless wars that have followed since, always conducted by the so-called "civilised" against the "under-developed", the poor and the "uncivilised", it is quite obvious now that the true, human civilisation should only be measured to the standards of Peace, Tolerance and Solidarity, within every society and every people. There, where nobility, kindness and, most of all, love amongst people can flourish.

I know that I am referring to a Utopia from which we constantly distance ourselves. On the contrary, I see the forces of Evil, which in my opinion lie on the opposite camp than the ones that Mr Bush is specifying, namely his own camp and that of his allies, as they will become more and more thirsty for greater destruction, more pain and blood, and will at some point be inevitably guided to use the absolute destruction and absolute pain, the Atomic Bomb.

This is, in my opinion, what the Man-Beast that we all have inside us, is seeking, since Evil knows no higher pleasure than its self-destruction.

Already, in the so-called “Western civilisation”, a sub-culture tsunami has started to develop and is daily acquiring gigantic dimensions, methodically turning man into beast.

If you fail to strike Evil at its roots, if you do not convert the industries of War into industries of Peace, if all aggressive armies are not abolished, then the case for the other aspect of man, the humane, truly civilised aspect, the one quenching for Love and Peace, will be lost for ever.

Today, the words “Freedom”, “Democracy”, “Human Rights”, “Solidarity” have long lost their meaning. Today, the co-existence of sheep-Peoples with the beast-States under the same roof as in the case of the UN, has turned into a tragic farce for the weak on this earth. Before this impasse, I see but two ways out: to either go to the deep roots of Evil and strike with the willingness and cooperation of the strong, or the weak will have to seek and find other ways of defending themselves, standing exclusively on their own feet, and basically supported by the hundreds of millions of weak and potentially future victims, that, if the stand together, have a chance of resisting and being victorious.

Delphi, 1.7.2006

Mikis Theodorakis