Το Σχέδιο Άτσεσον

ἀπὸ τὸν/τὴν Γιάννης Φαίλτωρ

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Αμερικανού ιστορικού H. W. Brands The Wages of Globalism: Lyndon Johnson and the Limits of American Power (1995). Η απόδοση είναι δική μου

Οι συνομιλίες της Γενεύης ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1964. Και μόνο η διεξαγωγή διαπραγματεύσεων φαινόταν καλό σημάδι. «Βάζουμε λεφτά στην τράπεζα κάθε εβδομάδα που περνά χωρίς να γίνονται σοβαρές μάχες στο νησί» είπε ο Ball στον Johnson στο τέλος του μηνός. Ο Acheson, ο οποίος διαπραγματευόταν εναλλάξ με τους Έλληνες και τους Τούρκους, επινόησε ένα σχέδιο το οποίο θα εξαφάνιζε το Κυπριακό πρόβλημα εξαφανίζοντας την Κύπρο. Το πρώτο σχέδιο του Acheson προέβλεπε ότι η Κύπρος ως ανεξάρτητο κράτος θα εξαφανιζόταν και θα διαμοιραζόταν μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Η Ελλάδα η Ελλάδα θα έπαιρνε ένα τμήμα του νησιού χονδρικά ανάλογο του πληθυσμού των ελληνοκυπρίων. Η Τουρκία θα έπαιρνε το υπόλοιπο. Επειδή ο διαμελισμός δε διαχώριζε ξεκάθαρα Ελληνικές και Τουρκικές κοινότητες, το σχέδιο περιελάμβανε ένα λεπτομερές σχεδιάγραμμα εγγυήσεων των μειονοτήτων. Από αυτά το πλέον αξιοσημείωτο ήταν η πρόβλεψη παροχής στην Τουρκία του δικαιώματος εγκατάστασης μια στρατιωτικής βάσης στην τουρκική ζώνη, για να προστατεύει δήθεν τις προσβάσεις στην Τουρκία αλλά για να λειτουργεί επίσης ως υπενθύμιση του αδιάκοπου ενδιαφέροντός της για την κατάσταση των Τούρκων στον ελληνικό τομέα. Η αμερικανική βοήθεια θα αποτελούσε εγγύηση της συμφωνίας. [NSC meeting notes, 7/28/64, box I, NSC meetings file; "Summary of Acheson Plans I and II," box 16, NSC history file.]

Δυστυχώς, οι ελπίδες της κυβέρνησης Johnson δεν ευοδώθηκαν αφού η Ελληνική κυβέρνηση απέρριψε το σχέδιο Acheson αμέσως, ονομάζοντάς το άρνηση του δικαιώματος του Κυπριακού λαού – εννοώντας η Αθήνα την Ελληνοκυπριακή μειοψηφία. Η αμερικανική κυβέρνηση εννόησε ως ολοσχερή κυνισμό την απάντηση αυτή. «Οι Έλληνες ξέρουν ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους» είπε ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας McGeorge Bundy στον Johnson. «Λογαριάζουν ότι το χειρότερο που θα μπορούσαν να πάθουν είναι μια διαμάχη στα Ηνωμένα Έθνη η οποία θα κατέληγε σε μια ευλογία υπέρ της αυτοδιάθεσης, κάτι που θα οδηγούσε στην Ένωση.» Το γεγονός ότι και ο Μακάριος απέρριψε το σχέδιο Acheson, συνέβαλε στην απόρριψη εκ μέρους των Αθηνών, αφού το σχέδιο θα έπρεπε να επιβληθεί ενάντια στην άρνηση του εκπροσώπου της κοινότητας την οποία είχε πολιτικά υποσχεθεί να προστατεύει η Ελληνική κυβέρνηση. (Η άρνηση του Μακάριου σε οτιδήποτε μπορεί να αποδεχόταν η Τουρκία ήταν ο λόγος για τον οποίο η Washington δεν τον συμπεριέλαβε στις διαπραγματεύσεις) [Bundy to Johnson, 7/7/64, box 2, Memos to the president file.]

Ενώ ο Acheson εργαζόταν για την αναθεώρηση του σχεδίου του, αναζωπυρώθηκε η ένταση στο νησί σε επίπεδα πολέμου. Για κάποιο χρονικό διάστημα, μεγάλος αριθμός των Ελλήνων, πολλοί με στρατιωτικό υπόβαθρο, είχαν εισέλθει στην Κύπρο. Η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να εξηγήσει ότι αυτά ήταν απλοί Ελληνοκύπριοι που είχε υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό και είτε συνταξιοδοτούνταν ή εγκατέλειπαν στην πατρίδα τους. Η Αθήνα αρνήθηκε οποιαδήποτε διείσδυση του ελληνικού στρατιωτικού προσωπικού. Ωστόσο, ένας Έλληνας στρατηγός που υπηρετούσε στο ΝΑΤΟ παραδέχθηκε στον αμερικανό πρέσβη στο Παρίσι, ότι αυτά τα άτομα θα μπορούσε να αποτελέσουν ένα μόνιμο προσωπικό για την εκπαίδευση του στρατού της Κύπρου. Ο Έλληνας αξιωματικός, ενώ αρνήθηκε οποιαδήποτε αποστολή όπλων από την ελληνική κυβέρνηση στην Κύπρο,  παραδέχτηκε ότι γινόταν εκτεταμένο λαθρεμπόριο όπλων. [ Durbrow to DOS, 8/8/64, box 16, NSC history file.]

Ενθαρρυμένοι από αυτή την υποστήριξη, οι Ελληνοκύπριοι άτακτοι ενέτειναν τις επιθέσεις σε χωριά Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία απάντησε με αεροπορικές επιδρομές στις ελληνικές κοινότητες της Κύπρου. Ο Μακάριος επέλεξε να εμφανιστεί ανήμπορος σε σχέση με τις διεξαγόμενες μάχες. “Τι μπορώ να κάνω;” ρώτησε τον Taylor Belcher, το Αμερικανό πρέσβης στη Λευκωσία. Ο Belcher γνώριζε καλύτερα το Μακάριο. Ο πρέσβης σκέφτηκε ότι ο αρχιεπίσκοπος είχε εμπλακεί σε μια υπολογισμένη προσπάθεια ώστε να αναγκάσει τις ΗΠΑ να περιορίσουν εκ νέου την Τουρκία, ενώ οι Ελληνοκύπριοι θα έκαναν την Κύπρο αφόρητη για τους Τουρκοκύπριους.

Ο Belcher εκτίμησε την εξυπνάδα της στρατηγικής του Μακαρίου, αφού ο πρεσβευτής σκέφτηκε  ότι οι ΗΠΑ πρέπει να κάνουν ό, τι ήθελε ο Μακάριος. Ο Belcher κατάλαβε το κόστος που συνεπαγόταν αυτή η στάση. «Αν οι ΗΠΑ σταματήσουν με επιτυχία τους Τούρκους σε αυτή την περίπτωση …» είπε, «εμείς πλέον θα θεωρηθούμε υπεύθυνοι για τον έλεγχο των Τούρκων και ότι υποκείμεθα σε αυτό το είδος εκβιασμού.» Λαμβάνοντας υπόψη όμως το διακύβευμα, η αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε άλλη επιλογή. «Πιστεύω ότι πρέπει να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να επιτύχομε τουλάχιστον μια προσωρινή παύση των βομβαρδισμών, προκειμένου να μην δημιουργηθεί ένα ολοκαύτωμα στο νησί και τις επακόλουθες συνέπειές του για τις συμμαχίες μας, όχι μόνο στην περιοχή αλλά και αλλού» [ Belcher to DOS, 8/9/64, ibid.] 

Από την Άγκυρα υπήρχαν ενδείξεις ότι η Τουρκία δεν μπορούσε αυτή τη φορά να υποχωρήσει. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δεν έκανε καμία προσπάθεια να κρύψει τον ρόλο της κυβέρνησής του στον βομβαρδισμό των ελληνικών πόλεων της Κύπρου. Η κυβέρνηση, είπε στον Αμερικανό πρέσβη Raymond Hare, ακούγοντας τη «δραματική έκκληση για βοήθεια» από τους Τουρκοκύπριους, δεν θα μπορούσε να τους επιτρέψει να καταστραφούν από τους Έλληνες. Η Τουρκία είχε συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η δολοφονίες συνεχίζονται. Κάθε άλλο μέσο είχε εξαντληθεί. Τίποτα δεν παρέμεινε εκτός από τη χρήση βίας. Η Τουρκία δεν θέλει τον πόλεμο. Ενεργούσε μόνο υπό τον «αναπόφευκτο καταναγκασμό.» [ Hare to DOS, 8/9/64, ibid.]

Όταν οι εκθέσεις αυτές έφτασαν στο Λευκό Οίκο, ο Johnson απάντησε με πανομοιότυπες επιστολές προς τους Ινονού, Παπανδρέου, και  Μακάριο, καλώντας για «τη μεγαλύτερη δυνατή αυτοσυγκράτηση σε αυτή την κρίσιμη στιγμή.» Ο Πρόεδρος πρόσθεσε: «Αν επιτραπεί η συνέχιση της σύγκρουσης θα δημιουργηθεί ο επικείμενος κίνδυνος μιας εκτεταμένης αιματοχυσίας, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας της ζωής πολλών αθώων ανθρώπων, για τους οποίους δεν υπάρχει πολιτικός ο οποίος θα ήθελε να φέρει την ευθύνη.» [Johnson to Inonu, Papandreou, and Makarios, 8/9/64, ibid.]

Γνωρίζοντας ότι τα λόγια είναι τζάμπα στην ανατολική Μεσόγειο, ο Johnson ήταν έτοιμος να συμπληρώσει την προειδοποίηση του με πιο συγκεκριμένα μέτρα. Από τον Ιούνιο Αμερικανοί πράκτορες στην περιοχή της Κύπρου παρακολουθούσαν εκ του σύνεγγυς τις δραστηριότητες του στρατηγού Γεώργιου Γρίβα,  ήρωα της κυπριακής εξέγερσης ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία και διοικητή της ΕΟΚΑ. Ο Γρίβας και ο Μακάριος είχαν αντιπαλότητα για πολύ καιρό, εν μέρει για προσωπικούς λόγους, αλλά κυρίως γιατί ο Γρίβας ήταν υπέρ της Ένωσης, ενώ στο Μακάριο άρεσε η ιδέα του να είναι πρόεδρος μιας ανεξάρτητης δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1964 η Ουάσινγκτον έλαβε το μήνυμα ότι η αντιπαλότητα Γρίβα-Μακάριου συνεχιζόταν αμείωτη. Αν και ο Γρίβας δεν ήταν πιο φιλοαμερικανός από τον Μακάριο, εμφανίστηκε πιο προβλέψιμος – σύμφωνα με τον Ball,  «πιο εύκολος να συνεργαστεί κανείς.» Μέσω του συνεργάτη του Γρίβα, Σωκράτη Ηλιάδη, η κυβέρνηση Johnson έμαθε ότι ο Γρίβας είχε επινοήσει ένα σχέδιο για την ανατροπή του Μακαρίου και την προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα, με σημαντική όμως προϋπόθεση την εξασφάλιση αποζημίωσης για τους Τουρκοκύπριους που θα επέλεγαν να φύγουν από τη νέα επαρχία της Ελλάδας και νομικής προστασίας για εκείνους που θα επιθυμούσαν να μείνουν. Η Washington κατέστησε γνωστό στο Γρίβα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διάκεινται αρνητικά για το σχέδιό του. [Ball, Past Has Another Pattern, 357.]

Ίσως ο Μακάριος να οσμίστηκε στο αέρα την αμερικανική υποστήριξης στο Γρίβα. Ίσως αυτό να ήταν το νόημά της. Ίσως η έκκληση του Johnson για την ειρήνη είχε αποτέλεσμα. Ίσως η Αθήνα ανησύχησε από το αυξανόμενο σοβιετικό ενδιαφέρον για την Κύπρο. Από οποιονδήποτε  συνδυασμός των παραπάνω αιτιών, ο Μακάριος επέλεξε να πειστεί από την έκκληση των Ηνωμένων Εθνών για κατάπαυση του πυρός. Όταν η Τουρκία εντάχθηκε στην εκεχειρία, η κρίση του Αυγούστου τελείωσε.

Αν και ο κίνδυνος του πολέμου είχε υποχωρήσει κάπως, η κυβέρνηση Johnson αναγνώρισε ότι χωρίς μια πραγματική λύση στο Κυπριακό πρόβλημα, μια άλλη κρίση θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή. Αμερικανοί αξιωματούχοι κατηγόρησαν τον Μακάριο για εγκληματική αδιαλλαξία, αλλά έκριναν τους Έλληνες σχεδόν εξίσου ένοχους. Ο Ball εκτίμησε ότι ο Παπανδρέου ήταν «απελπιστικά αδύναμος.» Ο Ball συνέχισε, «Ήξερε πώς να αντιταχθεί, αλλά δεν είχε ούτε γούστο, ούτε το ταλέντο για να αναλάβει θετική δράση.» Επικαλούμενος την ανάγκη αλλά και την απουσία ελληνικής αποφασιστικότητας  που θα ανάγκαζε το Μακάριο σε μια διευθέτηση,  ο Ball είπε στο Johnson, «Δεν μπορείτε να κρεμάσετε μια πίτα κρέμας σε έναν γάντζο.» [ Ball, Past Has Another Pattern, 349; NSC meeting notes, 8/25/64, box I, NSC meetings file]

Ο Acheson, βράζοντας από θυμό για τη χαμένη ευκαιρία ειρήνευσης, συνόψισε την αμερικανική άποψη. Γράφοντας στον Αμερικανό πρεσβευτή στην Αίγυπτο, της οποίας ο πρόεδρος Νάσερ εκμεταλλεύτηκε τα προβλήματα στην Κύπρος για μερικά “τσιμπήματα” στη μύτη του ΝΑΤΟ – ο Acheson υποστήριξε:

«Ήρθαμε κοντά σε μια κατανόηση που μπορεί να έκοβε λίγο τα μουστάκια του Αρχιεπισκόπου και να έλυνε το βλακώδες πρόβλημα της Κύπρου, σε απογοήτευση και πικρία του κ. Nasser σας. Η αδυναμία μας ήταν η αδυναμία του Παπανδρέου, ενός φλύαρου, γέρου πολυλογά χωρίς εξουσία για αποφάσεις και χωρίς αποφασιστικότητα. Πρόδωσε τα σχέδιά μας σε κρίσιμες στιγμές στον Μακάριο, ο οποίος τον υπονόμευσε χρησιμοποιώντας τον ελληνικό τύπο και την αριστερά. Με λίγα χρήματα, τα οποία είχαμε, με την Ελληνική 7η Μεραχία στην Κύπρο, την οποια οι Έλληνεςδιέθεταν, και με κάποια συναίσθηση του σκοπού, η οποία δεν υπήρχε, θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι δεν θα μπορούσαν να ήταν ποτέ πιο πρόθυμοι να συνεργαστούν»[Acheson to Battle, 12/7/64 in David S. McLellan and David C. Acheson, eds., Among Friends: Personal Letters of Dean Acheson (New York, 1980), 284.]

Ο Johnson αισθάνθηκε τον ίδιο άσχημα, αν όχι περισσότερο. Ο πρόεδρος εκτόνωσε την ενόχληση του στον Έλληνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον. Όταν ο Έλληνας απεσταλμένος εξήγησε ότι  ακόμη και αν Παπανδρέου ενέκρινε τα αμερικανικά σχέδια, ο πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να υπερκεράσει το ελληνικό κοινοβούλιο και το σύνταγμα,  ο Johnson ξέσπασε: «Να πάει να γαμηθεί το  κοινοβούλιο και το σύνταγμα σας. Η Αμερική είναι ένας ελέφαντας. Η Κύπρος είναι ένας ψύλλος. Η Ελλάδα είναι ένας ψύλλος. Εάν οι δυό τους συνεχίσουν να τσιμπάνε τον ελέφαντα, αυτός μπορεί απλά να τους τσακίσει με την ουρά του. Να τους τσακίσει για τα καλά.» Ο Johnson προειδοποίησε: «Αν ο πρωθυπουργός σας συνεχίσει να μου μιλά για τη δημοκρατία, το κοινοβούλιο και το σύνταγμα, ο ίδιος, το κοινοβούλιο και το σύνταγμά του δεν θα διαρκέσουν πολύ καιρό.» Για να εξασφαλιστεί ότι ο πρωθυπουργός έλαβε το μήνυμα (και χρησιμοποιώντας ένα κλασικό του τέχνασμα, την προσποιητή δυσκολία να θυμάται ενοχλητικά άτομα), ο πρόεδρος κατέληξε στο συμπέρασμα, «Μην ξεχάσεις να πεις στο γέρο Παπα… πως τον λένε,  ό, τι σου είπα. Ακούς;» [Lawrence S. Winner, American Intervention in Greece, 1943-1949 (New York, 1982), 303.]

Ο Johnson διέθετε επαρκή αυτοέλεγχο ώστε να μην χρησιμοποιεί τέτοια άμεση γλώσσα, εκτός αν αυτή εξυπηρετούσε το σκοπό του. Σε αυτήν την περίπτωση, επιθυμούσε να καταστήσει σαφές στους Έλληνες ότι η αμερικανική υπομονή εξαντλούνταν γρήγορα. Την ίδια ώρα, η έκρηξη του προέδρου αντανακλούσε γνήσιο θυμό και απογοήτευση επειδή φαινόταν ότι τα τερτίπια της Ελληνικής πολιτικής υπερείχαν της Δυτικής και της Αμερικανικής ασφάλειας. Ο θυμός και η απογοήτευση ώθησε σχεδόν αμέσως τον Johnson να εγκρίνει μια επιχείρηση η οποία θα έλυνε το ζήτημα της Κύπρου μόνιμα ή τουλάχιστον τόσο μόνιμα όσο θα περίμενε κανείς από τα προβλήματα που αφορούσαν στην Ελλάδα και στην Τουρκία.

«Στην Κύπρο μια πράξη έληξε και η επόμενη δεν έχει αρχίσει ακόμη,” έγραψε ο Bundy στον  Johnson στο τέλος του Αυγούστου. «Στη Γενεύη η προσπάθεια του Acheson  έχει κλονιστεί προς το παρόν, αλλά ο George Ball και η παρέα του δεν έχουν ακόμη χαράξει την επόμενη πορεία.» Το επόμενο στάδιο ήταν μια απότομη αναχώρηση από τις διαπραγματεύσεις της Γενεύης. Όπως εξήγησαν ο Ball και o Acheson στις αρχές Σεπτεμβρίου, περαιτέρω συνομιλίες θα ήταν μια σπατάλη ενέργειας. Μόνο η αποφασιστική δράση θα έλυνε τα πάντα. Η δράση έπρεπε να γίνει γρήγορα. Τα γρυλλίσματα των Σοβιετικών φόβισαν τους Έλληνες και τους Τούρκους σε ένα κλίμα που ευνοούσε μια αμοιβαία αποδεκτή λύση, αλλά ο τρόμος της Αθήνας είχε πείσει το Μακάριο ότι δεν μπορούσε πλέον να υπολογίζει στην ελληνική υποστήριξη, και κατά συνέπεια, ο αρχιεπίσκοπος έψαχνε με περισσότερο ζήλο τους Σοβιετικούς. Μια λύση στο πρόβλημα Κύπρος έπρεπε να υπάρξει «πριν από τη δημιουργία άξονα Μακαρίου-Μόσχας», όπως έθεσε το ζήτημα ο Robert Komer, συμφωνώντας με τους Ball και Acheson. Ο Komer πρόσθεσε: «Ο Μακάριος θα χρησιμοποιήσει κάθε τέχνασμα που διαθέτει, και οι Σοβιετικοί έχουν πλέον δεσμευθεί να κάνουν τουλάχιστον κάποια φασαρία.»

Ο Ball και ο Acheson πρότειναν το τρύπημα του εξανθήματος της Κύπρου με άμεση και ριζική χειρουργική επέμβαση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να κάνουν ένα νεύμα στους Τούρκους για να εισβάλουν στην Κύπρο και να καταλάβουν το τμήμα του νησιού, που τους παραχωρούσε το σχέδιο Acheson. Αν οι Τούρκοι μπορούσαν να κινηθούν αρκετά γρήγορα – και οι Ball και Acheson, ο οποίοι είχαν μεγάλο σεβασμό για την ανδρεία των Τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, πίστευαν ότι θα μπορούσαν – τότε θα κατάφερναν να οχυρωθούν πριν οι Έλληνες αναλάβουν δράση. Η Αθήνα δεν θα είχε τίποτα άλλο να κάνει από το να προσαρτήσει το άλλο τμήμα του νησιού. Ενώ ο Μακάριος προφανώς θα είχε αντίρρηση, με τη χώρα του υπ’ ατμόν, οι αντιρρήσεις του δε θα κρατούσαν για πολύ.

Το ενδιαφέρον του Johnson κεντρίστηκε. «Τι θα συμβεί με τους Τουρκοκύπριους στον ελληνικό τομέα»; ρώτησε. Ο Ball απάντησε ότι οι περισσότεροι θα μείνουν στο νησί. Αυτοί που θα ανησυχήσουν πραγματικά θα κινηθούν προς την τουρκική ζώνη, αλλά με το Κυπριακό πρόβλημα λυμένο, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία θα είναι σχετικά ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα και το κίνητρο για τη συνέχιση της βίας μεταξύ των κοινοτήτων θα μειωθεί σημαντικά. «Θα υποστηρίξει η Αθήνα πραγματικά το σενάριο»; ρώτησε ο πρόεδρος. Ο Ball  πίστευε ότι θα το υποστήριζε. Τα στοιχεία ανέφεραν ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης για “άμεση Ένωση” σε περίπτωση τουρκικής εισβολής, εξήγησε ο Ball. «Τι θα γίνει με τις απώλειες κατά τη διάρκεια της επιχείρησης;» ρώτησε ο Johnson. Ο Acheson, ο οποίος προφανώς είχε θίξει το θέμα με τους ηγέτες της Τουρκίας, δήλωσε θα μπορούσαν να βασιστούν στο γεγονός ότι ο στρατός στην Άγκυρα θα μπορούσε να πραγματοποιήσει την επιχείρηση με τη συγκριτικά λιγότερη χρήση βίας. Ο Acheson πρόσθεσε ότι η εισβολή θα επέφερε ελάχιστη χρήση των αμερικανικών όπλων και τις «μη δημοφιλής διεθνώς», τακτικές αεροπορικές επιδρομές. Ο Ball παρατήρησε ότι, «Με λίγη τύχη η αιματοχυσία θα είναι περιορισμένη.»

Ο Johnson προβληματίστηκε για τη βρετανική αντίδραση. Η Κύπρος ανήκε στη Βρετανική Κοινοπολιτεία. Τι θα σκεφτόταν το Λονδίνο για την εξαφάνιση ενός από τα μέλη της Κοινοπολιτείας; Ο Acheson είπε ότι είχε μιλήσει με τον R. A. Butler, τον υπουργό Εξωτερικών, και το Λόρδο Mountbatten, τον αρχηγό του επιτελείου, κατά την επιστροφή του από τη Γενεύη. Προφανώς δεν τους είπε τι είχε στο μυαλό του, και ως εκ τούτου θα μπορούσε να κάνει μόνο εικασίες ως προς την αντίδρασή τους. Ο Butler μπορεί να εκνευριστεί, πρόβλεψε Acheson, αλλά ο Mountbatten θα είναι “φιλικός”.  Ο Acheson δεν έβλεπε κανένα λόγο για τον οποίο, είτε η Τουρκία ή η Ελλάδα θα παρενέβαιναν στα δικαιώματα της βάσης των Βρετανών.

Ο Dean Rusk ρωτήθηκε για τους Ρώσους. Θα ανταποκρίνονταν επιθετικά στις εκκλήσεις του Μακαρίου για βοήθεια; Ο Ball δεν ήταν σίγουρος ότι  ο Μακάριος θα στρεφόταν στη Σοβιετική Ένωση. Ο υφυπουργός σκέφτηκε ακόμη και ο Μακάριος θα είχε πρόβλημα να προσκαλούσε τους Σοβιετικούς. Ήταν ένας ορθόδοξος αρχιεπίσκοπος, πάνω από όλα, και εκείνοι ήταν άθεοι. Σε κάθε περίπτωση, οι Σοβιετικοί δεν θα παρενέβαιναν με ουσιαστικό τρόπο. Θα έκαναν σίγουρα διπλωματική φασαρία, αλλά τα πράγματα θα συνέβαιναν πολύ γρήγορα ώστε να αναμιχθούν με συγκεκριμένο τρόπο  και δεν θα διακινδύνευαν να προκαλέσουν ρήξη με το ΝΑΤΟ. Ο McGeorge Bundy ήθελε να μάθει πώς θα ξεκινούσε το τουρκικό χτύπημα. Ο  Acheson υποστήριξε ότι μια κανονική εναλλαγή των τουρκικών στρατευμάτων από την ηπειρωτική χώρα στο νησί, σε συμφωνία με τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, θα παρείχε την κάλυψη για την έναρξη της εισβολής.

Ο Johnson ανακεφαλαίωσε την πρόταση των Ball – Acheson  καθώς ο ίδιος ζύγιζε την απόφαση. Οι δύο βετεράνοι διπλωμάτες πίστευαν ότι μια βίαιη λύση ήταν αναπόφευκτη. Αργά ή γρήγορα, οι Τούρκοι θα κινούντο και θα διχοτομούσαν το νησί. Το ουσιαστικό θέμα, τότε, ήταν το κατά πόσο η διχοτόμηση θα γινόταν ανεξέλεγκτα ή σύμφωνα με κάποιο σχέδιο. Η τελευταία εναλλακτική λύση επέτρεπε να διατηρηθούν σε χαμηλό αριθμό οι απώλειες  και να καθοδηγηθεί το αποτέλεσμα. «Ήταν αυτή μια καλή περίληψη της πρότασης;» ρώτησε ο Johnson ρώτησε. Ο Acheson είπε ότι ήταν. [ Bundy to Johnson, 8/25/64, box 2, Memos to the president file; Tuesday lunch notes, 9/8/64, box 18, NSF Bundy files; memo for record, 9/8/64, ibid.; Komer and Bundy to Johnson, 8/18/64, box I, NSC meetings file; Brands, "Cyprus Tangle."]

Η συνάντηση έκλεισε με τον Johnson να βρίσκεται ακόμα υπό σκέψη. Το σχέδιο είχε εμφανή θέλγητρα, αλλά εξίσου προφανείς κινδύνους. Αν δούλευε, θα έλυνε το πρόβλημα που είχε σχεδόν δύο φορές δημιουργήσει έναν ενδο-ΝΑΤΟικό πόλεμο και φαινόταν βέβαιο ότι θα το έπραττε εκ νέου. Θα τερμάτιζε την ανάγκη της κυβέρνησης να περπατήσει σε μια γραμμή που ανταγωνιζόταν την Αθήνα και την Άγκυρα. Θα διευκόλυνε την επιδιόρθωση του ρήγματος που απειλούσε να επιτρέψει τη σοβιετική διείσδυση στην ανατολική Μεσόγειο.

Από την άλλη πλευρά, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είναι εγγενώς απρόβλεπτες. Στον Johnson άρεσε να αναφέρει την έκπληξη που επιφύλαξαν οι Κινέζοι στο MacArthur στην Κορέα το 1950, ως ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μπορεί συχνά να πάει στραβά ένας στρατιωτικός σχεδιασμός. Στην περίπτωση αυτή, ο πρόεδρος είχε λιγότερη εμπιστοσύνη από τους Ball και Acheson ότι από τη στιγμή μεγάλος αριθμός τουρκικών και ελληνικών στρατευμάτων θα αποβιβάζονταν στην Κύπρος δεν θα ξεκινούσε να πυροβολεί ο ένας τον άλλον. Θα μπορούσε εχθρότητα χιλιετιών να διατηρηθεί έτσι εύκολα υπό έλεγχο; Πώς οι Τούρκοι θα ξέρουν πού να σταματήσουν τη διχοτόμηση; Τι θα συνέβαινε αν φαίνονταν άπληστοι; Τι θα συνέβαινε με τον Μακάριο; Τι θα συνέβαινε διέρρεε στις ειδήσεις ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συνωμοτήσει στην καταστροφή μιας ανεξάρτητης χώρας; Η όλη υπόθεση θύμιζε το χαστούκι της προσάρτησης της Σουδητίας το 1938 και τη διαίρεση της Πολωνίας το 1939.

Τελικά η εσωτερική πολιτική βάρυνε υπέρ της απόρριψης της πρότασης Ball – Acheson. Ο Johnson είχε στα χέρια του ήδη έναν πόλεμο στο Βιετνάμ. Είχε επίσης μπροστά τους τις επερχόμενες εκλογές σε λίγες εβδομάδες. Παρουσίαζε τον εαυτό του ως έναν υποψήφιο της ειρήνης. Η τρέχουσα περίοδος, σημείωσε, «δεν ήταν καλή εποχή για έναν καινούργιο πόλεμο» [Memo for record, 9/8/64, box 18, NSF Bundy files]

Ο Johnson αποφάσισε  ότι στη ζυγαριά οι κίνδυνοι και οι αβεβαιότητες ήταν πολύ μεγαλύτερες. Αρνήθηκε να δώσει εντολή ώστε να τεθεί σε κίνηση η Τουρκική εισβολή. Το Κυπριακό πρόβλημα παρέμεινε χωρίς να φαίνεται κοντά κάποιο τέλος.

 http://feltor.wordpress.com