Πηγή της κρίσης η αποστελέχωση

γράφει ο Γ.-Σ. Πρεβελάκης

Η αύξηση της ισχύος των ευρωπαϊκών κρατών τον 19^ο αιώνα και το άνοιγμα των γεωγραφικών οριζόντων έθεσαν ένα ερώτημα στο οποίο προσπάθησε να απαντή­σει ή γεωγραφική επιστήμη; σε τί οφείλεται η επιτυχία ορισμένων κοινωνιών;

Σε πρώτη φάση, απαντήσεις αναζητήθηκαν στα υλικά χαρακτηριστικά κάθε κράτους. Οι φυσικοί πόροι, η γεωγρα­φική μορφή και θέση και το κεφάλαιο θεωρήθηκαν απαραί­τητες προϋποθέσεις. Ο εδαφικός επεκτατισμός, ο ζωτικός χώρος, κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή πολιτική. Ή εμπειρία, όμως, απέδειξε το αβαθές της θεώρησης αυτής. Η Ελβε­τία, μικρή και χωρίς φυσικούς πόρους, ανεδείχθη σε πρω­τοποριακή κοινωνία. Η Ρωσία, αχανής και υπερ-προικισμέ­νη από την φύση, δεν μπόρεσε να προσφέρει αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο ατούς κατοίκους της.

Η Γεωγραφία αναθεώρησε τις απόψεις της. Από τούς μεγαλύτερους ειδικούς της νοτιο-ανατολικής Ασίας, ο Pierre Gourou, έδωσε έμφαση στην «στελέχωση» της κά­θε κοινωνίας (techniques d’ encadrement). Πρόκειται για μια ευρύτατη έννοια ή όποια περιλαμβάνει την οικογένεια, την θρησκεία, τις κοινωνικές δομές, το κράτος. Κατά τον Gourou, η επιτυχία μιας κοινωνίας εξαρτάται από την ποι­ότητα των στελεχών της τα όποια συγκροτούν σε συνε­κτικό δίκτυο οι θεσμοί.

Πλείστα όσα ερωτήματα τα όποια μάς απασχολούν ως Έλληνες φωτίζονται από την θεώρηση αυτή. Ή ενδεής σε φυσικούς πόρους Ελλάδα είχε κατορθώσει να αναδειχθεί σε πρωτοπόρο στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, χάρη στην υψηλού επιπέδου στελέχωση της κοινωνίας της. Οι παραδοσιακοί εκκλησιαστικοί θεσμοί, εμπλουτισμένοι με τούς εισαχθέντες θεσμούς του σύγχρονου δυτικού κρά­τους, της επέτρεψαν να ξεπεράσει σοβαρούς κινδύνους και να αναδειχθεί, στο τέλος τού εικοστού αιώνα, στο κράτος με την μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή του.

Όμως, κατά την τελευταία τριακονταετία, κυριάρχησαν στην Ελλάδα αντιλήψεις εμπνευσμένες από τα κατάλοιπα τού γεωγραφικού ντετερμινισμού. Ακόμη και σήμερα, θεω­ρείται ευρέως ότι ενδεχόμενοι θαλάσσιοι ενεργειακοί πόροι θα λύσουν τα προβλήματα της χώρας μας. Η αναχρονιστική αυτή αντίληψη έχει παραγκωνίσει την στελέχωση της ελλη­νικής κοινωνίας. Πολλά ικανά στελέχη απομακρύνθηκαν, ακουσίως ή εκουσίως, καθώς επεκράτησαν κριτήρια ευκαι­ριακά ή πελατειακά. Οι θεσμοί έχουν υπομονευθεί. Η ευθύνη και ή αξιοπρέπεια των ηγεσιών έχει αμφισβητηθεί. Οι ιεραρ­χίες έχουν διαλυθεί. Οι οικονομικές δυσκολίες επισπεύδουν την απονομιμοποίηση των ελίτ.

Από το 2009, η ελληνική κρίση αποκαλύπτει συνεχώς νέες κρυμμένες πτυχές. Αρχικά διαπιστώθηκε η οικονομική ασθένεια. Στην συνέχεια ο κρατικός μηχανισμός απεδείχθη διαβρωμένος και ανίκανος να επέμβει μεταρρυθμιστικά. Η δικαιοσύνη θα όφειλε να παρέμβει εξυγιαντικά, αλλά αδυ­νατεί να δράσει. Ο Τύπος και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρω­σης, αντί να ωθούν προς την διαφάνεια, υπηρετούν συνδι­καλιστικά και ιδιωτικά συμφέροντα. Ως που φθάνει ή σήψη; Υπάρχει, άραγε, κάπου ένας υγιής πυρήνας; Από που πρέ­πει να ξεκινήσει ή μεταρρυθμιστική προσπάθεια, ώστε να μη διαλύεται εν τη γενέσει σε σαθρό έδαφος;

Η αιτιοκρατία της στελέχωσης δείχνει ότι πρέπει να αναστραφεί η ισχύουσα φθοροποιός τακτική, να αναβαθμισθεί ή στελέχωση, να επανα-νομιμοποιηθούν τα στελέχη. Οι προϊστάμενοι σε κάθε οργανική κρατική και δημόσια οντότητα χρειάζονται κύρος, ευθύνη και ευχέρεια κινήσε­ων. Οι ιεραρχίες πρέπει να ανασυγκροτηθούν.

Δεν αρκούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις ή τα οικονομικά κί­νητρα. Το πνευματικό έλλειμμα δεν πληρώνεται με ύλη. Η ενισχυμένη εξουσία των στελεχών πρέπει να συνοδεύεται από αυξημένη αίσθηση αποστολής και ευθύνης. Ο έλεγχος ασκείται πρώτα από την ατομική συνείδηση και, κατόπιν, από το κύρος και την αποδοχή από το κοινωνικό σύνολο. Προ­ϋπόθεση και των δύο αποτελεί το ιδανικό της προσφοράς σε ένα αισθητό, άρα οροθετημένο, κοινωνικό πλαίσιο: το χωριό, η περιφέρεια το έθνος-κράτος. Χρειάζεται, δηλαδή, ο λοιδορούμενος ως τώρα πατριωτισμός. Η κοινωνική αναγνώρι­ση πρέπει να ανακαταλάβει την περίοπτη θέση την οποία της έχει αποσπάσει ο επιδεικτικός πλουτισμός, ως κίνητρο της επαγγελματικής δραστηριότητας.

Χρειάζεται, επομένως, ένα ανανεωμένο κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στην ελίτ και την κοινωνία. Η πολιτι­κή ηγεσία έχει την δυνατότητα να συμβάλει με τον ουσια­στικό και συμβολικό χαρακτήρα των επιλογών της ως προς τα στελέχη τού κράτους. Πρόκειται, ίσως για τον πιο κρίσιμο τομέα στην εκτυλισσόμενη σύγκρουση ανάμεσα στό παλαιό και το νέο.

Δημοσιεύτηκε στην ΕΣΤΙΑ (06.08.13)